69696 P3030847

towat go jako część teorii działania społecznego, przyjmując bezkrytycznie pewne założenia co do .uczuć czy dyspozycji emocjonalnych" obecne w ówczesnej psychologii. Twierdził, że tam gdzie istnieją wspólne wartości, rytuały wyrażają je r i ogniskują wokół nich uwagę. Dzięki rytuałom powstają uczucia niezbędne do utrzymania ludzi w ich rolach społecznych. Tabu porodu dla wyspiarzy z Anda-manów wyraża wartość macierzyństwa i małżeństwa oraz zagrożenie żyda matki podczas narodzin dziecka. W czasie tańców wojennych przed zawieszeniem broni Andamanie wyładowują swoje agresywne emocje. Tabu pokarmowe stymulują uczucie szacunku dla zwierzchnośd i tak dalej.

Takie podejście jest ogłupiające. Jego główna zaleta polega na tym, że każe nam ono traktować tabu poważnie, ponieważ wyrażają one zaangażowanie. Nie wiadomo jednak, dlaczego tabu pokarmowe, wzrokowe lub tabu dotyku miałoby wyróżniać właśnie te, a nie inne rodzaje pożywienia, widoki czy kontakty jako przedmiot unikania. Radcliffe-Brown, nieco w stylu Majmonidesa, sugeruje, że to głupie pytanie albo też że odpowiedź na nie jest arbitralna Co gorsza, zostajemy z bardzo niewielką liczbą wskazówek co do tego, co ludzi obchodzi. Oczywiście, śmierć i poród to sprawy, które powinny nas obchodzić. Srinhras pisząc pod wpływem Radcliffe’a-Browna, tak mówi o unikaniu i oczyszczeniach u Kodagów:

Nieczystość związana z porodem jest mniejsza niż nieczystość związana ze śmiercią Jednak w obu wypadkach nieczystość dotyka wyłącznie zainteresowanej rodziny, i w ten sposób zaangażowanie jest definiowane i podawane do wiadomości publicznej¹².

Nie może on jednak zastosować tego samego rozumowania do wszystkich rodzajów nieczystości. Jakiegoż to rodzaju zaangażowanie związane z wydalinami ciała, takimi jak kał czy plwocina, miałoby być definiowane i podawane do wiadomości publicznej?

Anglicy przyjęli w końcu wnioski Durkheima, ale nastąpiło to dopiero wtedy, gdy poprawa jakości badań terenowych podniosła ich zrozumienie problemu do poziomu, jaki Durkheim osiągnął, nie ruszając się z fotela. Całość rozważań Uen-hardta nad rełigią Dinków służy w znacznej mierze ukazaniu, w jaki sposób rytuały kreują i kontrolują doświadczenie. Pisząc o ceremoniach deszczu Dinków, odprawianych w czasie wiosennej suszy, mówi on:

Sami Dinkowie wiedzą oczywiście, kiedy zbliża się pora deszczowa [...] ma to pewne znaczenie dla właściwej oceny ducha, w jakim odprawiają swoje regularne ceremonie. Poprzez nie ich ludzkie działanie symboliczne porusza się w rytmie otaczają cego ich świata przyrody, odtwarzając tan rytm w kategoriach duchowych, nie zaś tylko usiłując zmusić go do podporządkowania się ludzkim pragnieniom.

¹² Mysore Narasimhachar Srinivas, Religion and Society among the Coorgs of South India, Oxford 1952.

Rozdział 4.

Lienhardt przechodzi w dalszym ciągu do ofiar za zdrowie, za pokój i oto mających na celu usunięcie skutków kazirodztwa. Wreszcie dochodzi do pogrzebania żywcem mistrzów rybnej włóczni, rytuału, w którym Binkowie stają twarzą w twarz z samą śmiercią i tryumfują nad nią. Nieustannie podkreśla on tunkqe.

Które pełni rytuał w modyfikacji doświadczenia. Często działa on wstecz. Osoby sprawujące go mogą solennie zaprzeczać kłótniom i występkom, które stanowa taktyczny powód ofiary. Nie jest to cyniczne krzywoprzysięstwo u stóp oilarza Celem rytuału nie jest oszukanie Boga, lecz przeformułowame doświadczenia z przeszłości. Rytuał i mowa pozwalają ponownie stwierdzić, co się wydarzyło, dzięki temu zaś to, co powinno było być, może przeważyć nad tym, co było. pozwalają one, by stałe dobre zamiary przeważyły nad chwilowymi odstępstwami Jeśli zostało popełnione kazirodztwo, ofiara może zmienić fakt posiadana przez parę wspólnych przodków i tym samym zmazać jej winę. Ofiarę przeora się żywcem na pół. wzdłuż, przez środek organów płciowych. W ten sposób symbolicznie neguje się wspólne pochodzenie kazirodczej pary. Także w ceremoniach pokojowych znajdujemy akty błogosławieństwa i oczyszczenia, podobnie tak parv tomimiczne bitwy:

Wydaje się. że wystarczył niemy gest, by w zewnętrznym świacie materialnym potwierdzić zamiar powzięty wewnętrznie, w sferze ducha. [...] W istocie 'tnafnrm symboliczne jest naśladownictwem całej sytuacji, w której obie strony zemsty rodową wiedzą, że angażują zarówno swoją wrogość, jak i swoją skłonność do pokoju, bez której nie można byłoby odprawić ceremonii. W takiej symboficznej rnpnnwaacji swojej sytuacji strony kontrolują ją, zgodnie ze swoją wolą zaprowadzenia pokopu. transcedując w działaniu symbolicznym jedyny rodzaj działania praktycznego {czyi dalsze akty wrogości), które według Dinków mogą nastąpić po sytuacji zaoopstwa.

W dalszym ciągu tekstu Lienhardt¹³ wciąż podkreśla, że jednym z celów rytuału jest kontrolowanie sytuacji i modyfikowanie doświadczenia.

Dopiero uznawszy tę tezę za dowiedzioną, może on wyjaśnć grzebane żywcem mistrzów włóczni Dinka. Podstawowa zasada w tym przypadku jest bowiem taka, że niektórzy ludzie, blisko stykający się z bóstwem, nie powen wchodzić w śmierć fizyczną na oczach innych.

Ich śmierć ma być - lub ma się wydawać - umyślna i ma stanowić okoicznośc z rodzaju tych, które świętuje się publicznie. [ ..] Ceremonie w żadnym razie me zapobiegają ostatecznemu uznaniu faktu starzenia się i śmierci fizycznej tych. Ja których się je odprawia. Śmierć jest uznawana - jednak publiczne doświadczenie ją orzez żywych ulega celowej zmianie w wyniku odprawienia tych ceremonii. (...] Umyślnie wywołana śmierć, chociaż jest uznawana za śmierć, pozwała wn uniknąć konieczności przyznania, że w tym przypadku mamy do czynienia ze śmiercią n*mo wok która przypada w udziale zwykłym ludziom i zwierzętom.

¹³ Zob. Ronald Godfrey Lienhardt. Divinify and Eąpeeence, a 29t.

Wttm    ■Mtototoniilj