71297 P1060532

80 Wśród znokótt) i struktur

sztuki - dotąd aktualnej - staje się elementem hiito-rycznego zasobu, ale normy przezeń stworzone przenikają z wolna w szerszą dziedzmęytego, co estetyczne -bądź jako całkowity zbiór (kanon),-bądź jako pojedyncze fragmenty (mnięjsze grupy norm albo oswobodzone porąjy cząstkowe). Wszystko, co zostało tu powiedziane

0    procesie powstawania norm, stosuje się w pełni tylko wobec sztuki, którą z braku lepszego terminu nazywamy „wysoką”. Nosicielem tej sztuki (z ograniczeniami, o czym niżej) bywa panująca warstwa społeczna^ Sztuką wysoka jest zdrojem i .odnowicielem norm estetycznych^ istnieją obok niej nH# inne formy działalności artystycznej (na przykład sztuka salonowa, bulwarowa, ludowa itd.), z reguły jednak przejmujące od niej normę już ukształtowaną. Oprócz sztuki jakiegokolwiek rodzaju występują też - o czym była mowa w pierwszym rozdziale - pozaartystyczne zjawiska estetyczne.

W związku z tym wyłgpją^yc yrgblem,

> jaki sposób stworzone na

gruncie sztuki wrsokiei

Należy przede wszystkim przypomnieć tezę o płynnym przejściu między sztuką a pozostałymi zjawiskami estetycznymi. Słusznie stwierdza F. Paulhan (Mensonge de tmt, Paryż 1907), że „sztuki wysokie, jak malarstwo

1    rzeźba, są na swój sposób równocześnie sztukami ^dekoracyjnymi*: celem obrazu, względnie rzeźby jest ozdabiać salon, fasadę, fontannę”; do tego cytatu należy dodać, że sztuką ozdobną dla Paulhana jest „ten rodzaj produkcji, który kształtuje materiał, dając mu formy użyteczne, lub ogranicza się do tego, że go ozdabia"; sztuki dekoracyjne mianowicie w pojęciu Paulhana (i ogólnie francuskim) nie są już prawdziwą sztuką, ale rzemiosłem artystycznym, a więc - w naszej terminologii - pozaartystycznymi zjawiskami estetycznymi. Paulhan pokazuje, że funkcja dekoracyjna, a także praktyczna mogą całkowicie zrównać sztukę z innymi zjawiskami estety mymi Jeszcze wyraźniej mówi O. Hostinsky:

„Jeśli do architektury zaliczymy portal z ozdobnymi drzwiami, jakim prawem stawiamy później na niższym stopniu dzieło tego samego prawdopodobnie robotnika, jakąś okazałą szafę lub inny przenośny mebel?” (O vyznamu pr&myslu umgleckebo, Praga 1887). Jest to jeden z naturalnych mostów pomiędzy sztuką a resztą dziedziny tego, co estetyczne; istnieje wszak wiele innych dróg, którymi normy bezpośrednio wędrują z normotwórczej sfery sztuki wysokiej na tereny pozaartystyczne.    A|fc*«.Q_Tki Ai /aajl*.    ^e

Przytoczmy chociażby jeden! jeśzcze przykład, a mianowicie wpływ gestu teatralnego aa ggst wchodzący w skład tgilL-^wmagu jjobrego wychowania.""Wiadomo, że {dttirc wychowanie’ jpależy w społeczeństwie do zjawisk 0 Silnym łaoarwieniu estetycznym (porównaj na ten temat M. Dessoir, Astbetik und allgemeine Kunst-uissenscbaft) podporządkowane jest jednak funkcji, która polega na ułatwianiu i regulacji kontaktów między członkami zbiorowości. Chodzi więc o pozaartystyczne zjawisko estetyczne, przy czym obejmuje ono gest w najszerszym znaczeniu - łącznie z mimiką i-pewnymi feno-menami językowymi, pjzede wszystkim intonacją i artykulacją. "Funkcji estetycznej przypada tu doniosłe zadanie tłumienia pierwotnej spontanicznej ekspresji gestu i tłumaczenia gestu-reakcji na gest—znak. Obserwujemy jednak intrygujące zjawisko: społeczne gesty różnią się nie tylko w zależności od narodu (i to nawet u narodów o zbliżonej kulturze i podobnym rozwarstwieniu społecznym), ale - i to nader radykalnie - w tym samym narodzie w zależności od epoki. Łatwo to zauważyć oglądając dzieła malarskie i grafikę, a zwłaszcza ryciny czy fotografie z czasów stosunkowo niedawnych, jak lata czterdzieste i pięćdziesiąte ubiegłego wieku. Najbardziej konwencjonalne gesty - na przykład zwykła, spokojna postawa - wydają się nam tu przesadnie patetyczne: stojąca postać zbyt demonstracyjnie wysuwa nogę, która nie niesie ciężaru dała, rękami wykonuje ruchy

6 — Wśród maków