74977 IMG753 (3)

60 Wśród znaków i struktur

sztuki — dotąd aktualnej — staje się elementem historycznego zasobu, ale normy przezeń stworzone przenikają z wolna w szerszą dziedzinę.tego, co estetyczne -bądź jako całkowity zbiór (kanon), bądź jako pojedyncze fragmenty (mniejsze grupy norm albo oswobodzone normy cząstkowe). Wszystko, co zostało tu powiedziane o procesie powstawania norm, stosuje się w pełni tylko wobec sztuki, którą z braku lepszego terminu nazywamy „wysoką**. Nosicielem tej sztuki (z ograniczeniami, o czym niżej) bywa panująca warstwa społeczna^Sztu-ka wysoka jest zdrojem i odnowicielem norm estetycznych; istnieją obok niej także inne formy działalności artystycznej (na przykład sztuka salonowa, bulwarowa, ludowa itd.), z reguły jednak przejmujące od niej normę już ukształtowaną. Oprócz sztuki jakiegokolwiek rodzaju występują też — o czym była mowa w pierwszym rozdziale — pozaartystyczne zjawiska estetyczne. W związku z tym^ wyl^^^^i^pr^blem, w jaki sposób przenikają do tej sfery normy estetyczne stworzone -na

gruncie sztuki wysokiej.____

Należy przede wszystkim przypomnieć tezę o płynnym przejściu między sztuką a pozostałymi zjawiskami estetycznymi. Słusznie stwierdza F. Paulhan (Mensonge de tarł, Paryż 1907), że „sztuki wysokie, jak malarstwo i rzeźba, są na swój sposób równocześnie sztukami ♦dekoracyjnymi*: celem obrazu, względnie rzeźby jest ozdabiać salon, fasadę, fontannę**; do tego cytatu należy dodać, że sztuką ozdobną dla Paulhana jest „ten rodzaj produkcji, który kształtuje materiał, dając mu formy użyteczne, lub ogranicza się do tego, że go ozdabia**; sztuki dekoracyjne mianowicie w pojęciu Paulhana (i ogólnie francuskim) nie są już prawdziwą sztuką, ale rzemiosłem artystycznym, a więc — w naszej terminologii — pozaartystycznymi zjawiskami estetycznymi. Paulhan pokazuje, że funkcja dekoracyjna, a także praktyczna mogą całkowicie zrównać sztukę z innymi zjawiskami estetycznymi. Jeszcze wyraźniej mówi O. Hostinsky:

„Jeśli do architektury zaliczymy portal z ozdobnymi drzwiami, jakim prawem stawiamy później na niższym stopniu dzieło tego samego prawdopodobnie robotnika, jakąś okazałą szafę lub inny przenośny mebel?" (0 vyznamu prilmyslu umHeckłbo, Praga 1887)* Jest to jeden z naturalnych mostów pomiędzy sztuką a resztą dziedziny tego, co estetyczne; istnieje wszak wiele innych dróg, którymi normy bezpośrednio wędrują z normotwórczej sfery sztuki wysokiej na tereny pozaartystyczne. Aj&^a^Ł Przytoczmy chociażby jederą jeszcze przykład, a mianowicie wpływ gestu teatralnego pa. Jięst wchodzący w skład    dobrego wychowania. Wiadomo,

że re wychowanie’j^pależy w społeczeństwie do zjawisk o- silnym Odbarwieniu estetycznym (porównaj na ten temat M. Dessoir; Astbetik und allgemeine Kunst-wissenschaft) podporządkowane jest jednak funkcji, która polega na ułatwianiu i regulacji kontaktów między członkami zbiorowości. Chodzi więc o pozaartystyczne zjawisko estetyczne, przy czym obejmuje ono gest w najszerszym znaczeniu - łącznię z mimiką i pewnymi fenomenami językowymi, przede wszystkim intonacją i arty-Funkcji estetycznej przypada tu doniosłe zadanie tłumienia pierwotnej spontanicznej ekspresji gestu i tłumaczenia gestu-reakcji na gest-znak. Obserwujemy jednak intrygujące zjawisko: społeczne gesty różnią się nie tylko w zależności od narodu (i to nawet u narodów o zbliżonej kulturze i podobnym rozwarstwieniu społecznym), ale - i to nader radykalnie - w tym samym narodzie w zależności od epoki. Łatwo to zauważyć oglądając dzieła malarskie i grafikę, a zwłaszcza ryciny czy fotografie z czasów stosunkowo niedawnych, jak lata czterdzieste i pięćdziesiąte ubiegłego wieku. Najbardziej konwencjonalne gesty — na przykład zwykła, spokojna postawa - wydają się nam tu przesadnie patetyczne: stojąca postać zbyt demonstracyjnie wysuwa nogę, która nie niesie ciężaru dała, rękami wykonuje ruchy

6 — Włród maków