78300 skanuj0025 (91)

216

Księga czwarta

IV, 3

zaś to jest niemożliwe, tam nie ma wiedzy ani dofl wodu.

poznanie §5. V. Po piąte, ponieważ poznanie zmysłowej zysku* jest _n*_e dalei _niż istnienie rzeczy, które są aktualnie!

jeszcze bardzie] - -    J    / > - nw

ograniczone niż dane naszym zmysłom, więc jest ono hardziej jeszcze Ograniczone niż każdy z poprzednio wymienionych gatunków poznania.

jest wi(C bardziej ograniczona nil nasze idee

wiedza nasza § 6. VI. Na podstawie tego jest oczywiste, że zakres naszej wiedzy nie tylko nie obejmuje wszel-i kich realnie istniejących rzeczy, lecz nawet wszelkich naszych własnych idei. Chociaż nasza wiedza jest ograniczona dó naszych idei i ani pod względem zasięgu, ani zupełności oraz doskonałości przekraczać ich nie może; i chociaż są to granice nader ciasne w stosunku do ogółu rzeczy istniejących i dalekie, jak słusznie możemy przypuszczać, od zakresu wiedzy nawet pewnych stworzonych umysłów, które nie są związane i ograniczone tymi niejasnymi i szczupłymi wiadomościami, jakie można zdobyć nielicznymi i niezbyt dokładnymi drogami postrzegania, jakimi są nasze zmysły; to jednak sprawa stałaby dla nas dobrze, gdyby wiedza nasza sięgała choć tak daleko jak nasze idee i gdyby nie było wiele wątpliwości i pytań co do idei, jakie mamy, pytań, od których nie jesteśmy i, j^k myślę, nigdy nie będziemy wolni na tym świećie. [Niemniej nie ulega wątpliwości, że wiedza ludzka, nawet w warunkach naszego istnienia i przy naszej strukturze wewnętrznej, mogłaby posunąć się znacznie dalej, niż się posunęła, gdyby ludzie naprawdę i bez uprzedzeń włożyli w ulepszenie sposobów wykrywania prawdy całą usilność i trud myślenia, z jakim barwią fałsz i go bronią, by podtrzymać jakiś systemat czy

pronić jakiś interes, czy też stronnictwo, z którym Hi) związani^ Ale myślę, że nie uwłaczając doskonałości człowieczej, mam ostatecznie prawo utrzymywać z pewnością, iż poznanie nasze nigdy nie będzie zdolne objąć wszystkiego, co zechcielibyśmy wiedzieć o swych ideach, i przezwyciężyć wszelkie jfcrudności oraz rozwiązać wszelkie zagadnienia, Jakie mogą powstać co do tej czy innej idei. Mamy Idee kwadratu, koła i równości, a przecież nigdy bodaj nie będziemy zdolni znaleźć koła o polu równym polu kwadratu i nie będziemy wiedzieli nu pewno, że tak właśnie jest. Mamy idee materii $ myślenia, lecz możliwe, że nigdy nie będziemy mogli wiedzieć, czy jakaś istota materialna myśli, czy nie myśli¹; jest bowiem niemożliwe, byśmy bez objawienia, samą kontemplacją własnych swych Idei mogli wykryć, czy wszechmoc nie udzieliła niektórym odpowiednio przystosowanym układom materialnym zdolności postrzegania i myślenia albo też czy z przystosowaną do tego materią nie połączyła i nie związała myślącej substancji niematerialnej.

('.o się tyczy kręgu naszych pojęć, to przy naszej zdolności pojmowania niewiele trudniej jest przedni awić sobie, że Bóg, jeśli mu się tak podoba, może Kinnej materH^dać dodatkowo zdolność myślenia,

1

Locke napisał zrazu: „Gzy materia myśli, czy nie“; ale Ili ulowa zostały już od II wydania zmienione. Fraser wy-|i fin la, ie zmianę doradził Molyneux, kierowany obawą, że ntbnimlowanie pierwotne zbyt otwarcie prowadziłoby do atei-fltynznrj tezy, iż nie ma bytu wyższego ponad materialny. T0    tekstu nasunęło jeden z najistotniejszych tematów

nlynfitt] | mierniki autora z biskupem Worcesteru, Edwardem