78891 PB040668

136 Higiena I dobrostan zwierząt gospodarskich

Przedstawione formy zachowania się są. oczywiście, następstwem chorób i czasem towarzyszącego tym chorobom bólu, wskazując wyraźnie, że zwierzęta są podatne na ból i cierpienie, nie rozumieją sensu bólu i od-czuwają prawdopodobnie większy przed nim lęk.

W praktyce ocenę dobrostanu zwierząt prowadzi się na podstawie ob-serwacji występowania u nich izw. stereotypii behawioralnych, klasyfikowanych jako nienormalne formy zachowania się zwierząt. Przykładem takich zachowań jest np. gryzienie krat, pozorowanie żucia, kiwanie głową, zabawa językiem, monotonny spacer, chodzenie po okręgu itp. Różne są przyczyny stereotypii. Niektórzy autorzy dopatrują się związku pomiędzy żywieniem a częstością występowania stereotypii. Zaobserwowano, że niska ilość włókna w paszy u loch może prowadzić do częstszego występowania u nich stereotypii.

Częstość występowania stereotypii oralnych u loch wiązanych zredukowano. wprowadzając do ich podłoża słomę, która nic miała pełnić wartości odżywczych, a jedynie stanowić element zabawy. Olbrycht (cyt. za Nowickim, 1978) opisał, że gdy do stajni, w których przebywały konie z nawykiem łykawości wpuszczono kozła, który swoją obecnością wywoływał zainteresowanie koni, nawyk łykawości szybko ustępował. Być może na tej samej zasadzie niektórzy hodowcy świń zapobiegają zagryzaniu prosiąt przez lochy poprzez wpuszczanie królików do kojców z maciorami oczekującymi na poród. Powyższe przykłady mogą również świadczyć, że brak stymulacji środowiska, czyli nuda, mogą być przyczyną frustracji i stąd występujących stereotypii.

Ważną rolę w wywoływaniu stereotypii pełnią endorfiny, które, jako opioidy, uspokajają zwierzęta, znajdujące się w trudnej sytuacji środowiskowej. Pojawienie się stereotypii jest pomocne zwierzętom w opanowywaniu presji środowiska i stanowi mechanizm dostosowujący do niekorzystnych warunków środowiska, chroniąc je przed schorzeniami. Wykazano np., że u cieląt częste zawijanie języka jest odwrotnie skorelowane z częstością występowania owrzodzeń trawieńca. Podobnie u świń trzymanych na uwięzi, częstość występowania stereotypii była odwrotnie skorelowana ze stężeniem wolnych kortykosterydów we krwi.

Przedstawione dane wskazują, że nie zawsze wystąpienie stereotypii należy wiązać z niskim poziomem dobrostanu. Schorzenie bowiem wrzodowe trawieńca u cieląt powoduje ich gorsze samopoczucie niż zwijanie języka.

Są jednak niektóre formy stereotypii, które mogą być szkodliwe dla zdrowia zwierząt, np. łykawość u koni — prowadzi do ścierania siekaczy i wady zgryzu, albo ocieranie ogonem przez lochy o przegrodę kojców prowadzi do zranień i powstawania ropni.

Reakcje behawioralne są niejednokrotnie jedynymi reakcjami adaptacyjnymi do środowiska, często jednak towarzyszą reakcjom stresowym. Stres w zależności od czynnika stresogennego i formy stresu (ostry, przewlekły) jest również ważnym kryterium oceny dobrostanu zwierząt. Zwierzę jest w stanie stresu wtedy, gdy jego organizm musi posłużyć się nienormalnymi lub ekstremalnymi możliwościami dostosowań w reakcjach fizjologicznych lub behawioralnych, by utrzymać się przy życiu wobec zmienionych na niekorzyść dla siebie warunków środowiska.

Ewbank (1973) biorąc pod uwagę konsekwencje produkcyjne wyróżnia trzy poziomy reakcji behawioralnych o znamionach stereotypii:

•    zaawansowane patoetologie prowadzące do uszkodzeń ciała, poważnie obciążające produkcję (kanibalizm, pterofagia, obgryzanie ogonów, uszu, wygryzanie boków, strefy genitalnej)

•    nikłe patoetologie, o mniejszym wymiarze ekonomicznym (pozorowanie żucia, potrząsanie uwięzią, chodzenie w kółko)

•    odchylenia od naturalnych wzorców nie obciążające produkcji, które są uchwytne tylko przy wnikliwych, systematycznych obserwacjach.

Stereotypie i autonarkotyzm są to zjawiska ściśle ze sobą związane, o nie wyjaśnionej do końca etiologii i określa się te anomalie behawioralne jako zespoły zachowań wynikające z niemożności adaptacji, a wiec - zgodnie z tą definicją - są one wyrazem niezdolności utrzymania homeostazy. Istnieje jednak zasadniczo odmienna, mocno ugruntowana hipoteza wskazująca, iż stereotypie i autonarkotyzm stanowią mechanizm adaptacyjny chroniący przed powstawaniem schorzeń psychosomatycznych. U zwierząt przejawiających anomalie behawioralne stwierdza się aktywizację opioidów w mózgu, łagodzących stan napięcia w układzie neuroendokrynalnym. Istnienie tego mechanizmu nie stanowi jednak podstawy do utrzymywania zwierząt w warunkach, w których muszą one demonstrować tak radykalne reakcje adaptacyjne, tym bardziej iż stanowią one czynnik obciążający produkcję.

5.3.3. Zdrowotne i produkcyjne kryteria oceny dobrostanu

Zdrowie oznacza brak specyficznych reakcji systemów fizjologicznych na obecność czynnika patogennego lub innych czynników uszkadzających, całkowicie mieści się w pojęciu dobrostanu, stanowi jedno z jego kryteriów, i podlega podobnej jak dobrostan skali oceny. tj. od zdrowia bardzo