83635 P1520795

hormonów, utrzymaniem pobudliwości komórek rtp. Tempo przemiany podstawowej zależy od masy ciała. Zależność tę określa tzw. metaboliczna jednostka masy ciała (m.c.^0,75). Wyliczono, że średni poziom przemiany podstawowej u ssaków wynosi 3,4 W/kg^0,75 (223kJ/kg°’⁷⁵).

Spożycie pokarmu zwiększa pobieranie tlenu, nasila metabolizm, a zatem zwiększa produkcję ciepła. Przyjmuje się, że spożycie białka może zwiększyć podstawową przemianę materii o 30%, a węglowodanów i tłuszczu o 10%. Jest to tzw. ciepłotwórcze działanie pokarmu. Wzrost intensywności przemian metabolicznych jest ograniczony wydolnością układu oddechowego i krążenia krwi, zaopatrujących organizm w tlen.

11.3.2. Termogeneza drżeniowa i bezdrżeniowa

Źródłem ciepła jest każda praca mięśni, niezależnie czy jest to praca statyczna, np. na utrzymanie postawy ciała czy praca dynamiczna związana z ruchem. Termogeneza drżeniowa jest procesem wytwarzania ciepła przez mjęśnie poprzecznie prążkowane, nie związanym z ich pracą. W sytuacji dużego zapotrzebowania na ciepło mięśnie reagują wzrostem napięcia i drżeniem, jednocześnie kurczą się i rozkurczają mięśnie antagoni-styczne, w odpowiedzi na serie impulsów docierających z układu nerwowego. W termogenezie drżeniowęj uczestniczyć mogą prawie wszystkie mięśnie, ale najszybciej reagują mięśnie warg, szyi i tułowia, a następnie mięśnie piersiowe, grzbietowe. Termogeneza drżeniowa może spowodować nawet 5-krotny wzrost produkcji ciepła w porównaniu z podstawową przemianą materii Należy zwródć uwagę, że ten mechanizm dostarczania ciepła może jednocześnie zwiększać utratę ciepła przez wzrost skórnego krążenia krwi i większą konwekcję.

Termogeneza bezdrżeniowa jest procesem dostarczającym ciepło w wyniku zamiany energii chemicznej na cieplną, z wyłączeniem drżenia mięśni. Zachodzi ona np. w przewodzie pokarmowym, wątrobie, nerkach, mięśniach poprzecznie prążkowanych i mięśniu sercowym, pod wpływem stymulującego działania współczulnego układu nerwowego oraz hormonów tarczycy i nadnerczy. Głównym jednak źródłem energii w tym procesie jest brunatna tkanka tłuszczowa. Występuje ona wyłącznie u ssaków i stanowi kilka procent masy ciała. Tworzy skupienia między łopatkami, wzdłuż kręgosłupa, między żebrami, przy nerkach i sercu. Jest tkanką dobrze unaczynioną i ukrwioną. Ekspozycja zwierząt na chłód powoduje jej szybki rozpad. Chłód pobudza część współczulną układu nerwowego wegetatywnego do produkcji noradrenaliny (NA). Neurohormon ten przez receptory /f-adrenergiczne, a następnie przez cAMP stymuluje lipolizę brunatnej tkanki tłuszczowej. Powstałe wolne kwasy tłuszczowe stanowią materiał energetycy ny mitochondriów.

Zawartość brunatnej tkanki tłuszczowej jest szczególnie duża u noworodków (chociaż nie wszystkich gatunków ssaków). Występuje ona np. u jagniąt

■■