img001

ROZDZIAŁ II

PROBLEMY LUDZI STARSZYCH ORAZ ICH ŹRÓDŁA

Ludzie starsi zajmują pierwsze miejsce wśród grup podwyższonego zagrożenia samobójstwem, oni też najczęściej je popełniają¹. W związku z tym faktem rodzą się pytania: Co może wpływać na ten stan rzeczy? Jakie problemy wydają się nie do rozwiązania i zmuszają do zakończenia życia? Zdaniem A. A. Zycha wzrastająca w ostatnich latach liczba samobójstw wśród ludzi starszych jest szczególnego rodzaju protestem przeciwko ich specyficznym potrzebom wiążącym się z problemami ekonomicznymi, zdrowotnymi, społecznymi i psychologicznymi². Najważniejsze z nich omówiono poniżej³.

1. Stan zdrowia ludzi starszych

\

O kondycji życiowej i samopoczuciu człowieka starszego, jego autonomii, aktywności, stylu życia na emeryturze, a w efekcie o jakości życia w okresie starości, w znacznym stopniu decyduje stan jego zdrowia. Pogarszający się stan zdrowia wywiera negatywny wpływ na możliwości fizyczne i stan psychiki. W chorobach somatycznych wiąże się z chronicznymi bólami, a w przypadku chorób psychicznych z degradacją psychiczną. Zły stan zdrowia ogranicza mobilność (można poruszać się tylko na terenie domu -czasem za pomocą wózka bądź trzeba pozostać w łóżku), zmusza do przerwania pracy, utrudnia prowadzenie domu i wykonywanie podstawowych r/.ynności życiowych. Mozo także przyczynić nip do zmniejszenia się liczb) kontaktów z innymi ludźmi, utrudnić lul> uniemożliwić aktywny udział w życiu społecznym, kulturalnym etc. Niekorzystny stan zdrowia zmniejsza moż liwość rozrywki, sprzyja złemu samopoczuciu. Wszystko to może prowadzić do procesów wycofywania się z życia, do bierności, frustracji, do potrzeb) korzystania z pomocy innych, z opieki lekarskiej, rehabilitacji, a nawet d< hospitalizacji (przy czym wczesna hospitalizacja może wywołać chorobę szpi lalną), czy też do konieczności przeniesienia się do instytucji opiekuńczej lYzy słabym stanie zdrowia zwiększa się zależność od innych, a u osól wymagających długotrwałej terapii i opieki nasila się stan apatii i bierno sci. Trudności związane ze zdrowiem obniżają jakość życia ludzi starszych 1’onadto problemy zdrowotne osób starszych wiążą się zazwyczaj z innym problemami, jak problemy materialne, mieszkaniowe (wynikające m.in /. modelu osobnego zamieszkiwania pokoleń czy braku dostosowania miesz kania do potrzeb osoby niepełnosprawnej lub chorej), ograniczoną funkcji! opiekuńczą rodziny, co nasila trudności egzystencjalne⁴.

Obniżenie się sprawności fizycznej i psychicznej, związane z powstaniem zmian zwyrodnieniowych i zmniejszaniem się odporności oraz z nierzadko występującą starością patologiczną, są zjawiskami dość typowym dla najstarszej grupy wiekowej. S. Kowalik podaje, że 86% osób powyże 65 r.ż. cierpi na przewlekłe choroby somatyczne i psychiczne. B. Szatur--Jaworska podkreśla, iż z roku na rok zwiększa się wśród ludzi starszych liczba chorych i niepełnosprawnych⁵. Jednocześnie istnieje prawidłowość, żc im bardziej zaawansowany wiek, tym większe prawdopodobieństwo niepełnosprawności⁶.

Należy jednak zaznaczyć, iż osoby starsze - jak podkreśla Barbara Bień - stanowią zbiorowość znacznie zróżnicowaną pod względem stanu zdrowia

⁴    D. B. Bromley, Psychologia starzenia się. Warszawa 1969, s. 42, 91; N. Coni, W. Da vison, S. Webster, Starzenie się. Warszawa 1994, s. 43-47, 92; S. Kowalik, Pedagogiczni problemy funkcjonowania i opieki osób w starszym wieku. W: Pedagogika specjalna. Poć red. W. Dykcika. Poznań 1997, s. 283-286; T. Parnowski, Medyczne i psychologiczne próbie my wieku podeszłego. „Problemy Rodziny”, 1996, nr 5, s. 43; B. Pitt, Psychogeriatria. Wprn wadzenie do psychiatrii wieku podeszłego. Warszawa 1986, s. 26; E. Trafiałek, Człowiek starszy w Polsce w latach 1994-1997. Katowice 1998, s. 45; B. Wojszel, Uwarunkowanie zdrowotne jakości życia oraz ocena stanu zdrowia ludzi starszych. „Gerontologia Polska” 1996, nr 3, s. 29; H. Worach-Kardas, Umieralność ludności dorosłej i starszej a niektóre je., uwarunkowania. W: Sytuacja zdrowotna osób w starszym wieku w Polsce, aspekt medyczny i społeczno-demograficzny. Łódź 1998, s. 51-60, za: H. Worach-Kardas, Przestrzeń życiowe jako długość życia a zdrowotność osób starszych w Polsce. W: Przestrzeń życiowa i społeczne ludzi starszych. Pod red. M. Dzięgielewskiej. Łódź 2000, s. 309.

⁵    Niepełnosprawność ujmuje się najczęściej jako ograniczenie lub uniemożliwienie pot nienia normalnych zadań życiowych i ról społecznych z przyczyn zdrowotnych. Por. M. Ku ciarska-Ciesielska, Stan zdrowia somatycznego i psychicznego osób starszych oraz jego uwa runkowania. W: Seniorzy w polskim społeczeństwie. Warszawa 1999, s. 100.

⁶    Por. S. Kowalik, Pedagogiczne problemy..., s. 286; B. Szatur-Jaworska, Społeczno kwestia ludzi starszych. W: Społeczne kwestie starości. Wyb. i opr. B. Rysz-Kowalczyk. War szawa 1991, s. 17.

T,

1

W. Badura-Madej, A. Dobrzyńska-Mesterhazy, Interwencja kryzysowa w przypadku ■in howań samobójczych. W: Zagadnienia interwencji kryzysowej. Wyb. W. Badura-Madej. Warszawa 1996, s. 178; D. Jastrzębska, Pracownicy socjalni wobec problemu samobójstw Iml. i starych. „Praca Socjalna”, 1992, nr 1, s. 27.

2

■' A. A. Zych, Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej. Katowice 1999, n. 13.

3

¹ Przy rozpatrywaniu problemów osób starszych starano się przedstawić dany problem w uttpekcie ogólnym, natomiast szczegółowe ujęcie odniesiono do warunków istniejących w naszym kraju.