img013 (60)

a

1L_ „

Ryc. 5*24. Schemat przebiegu endo- i egzocytozy; a-c adsorbcja materiału i wpukle-nie się fragmentu plazmolemy do wnętrza cytoplazmy (endocytoza); d - utworzony en-dosom może łączyć się z lizosomem i utworzyć wakuolę trawienną, a ciała resztkowe są wyrzucone poza cytoplazmę (z lewej strony schematu) lub pęcherzyk może być przetransportowany przez cytoplazmę do wakuoli względnie w kierunku przeciwnym (z prawej strony). Wakuole wytworzone zarówno na drodze endocytozy jak i przez siateczkę śródplazmatyczną (KR) i aparat Golgiego (GA) zawierające wielkocząsteczkowe substancje mogą je usuwać poza cytoplazmę (egzocytoza)

nodu 1 związany z nim potencjał jest czju....____

mulację cukru względnie aminokwasu w komórce (ryc. 5.23).

5.5.5.4. Procesy    endo- i egzocytozy. Przez pro

pos endocytozy rozumiemy pobieranie przez komórkę drogą lnwaginacji plaz-molemy płynów z substancjami drobnocząsteczkowymi (pinocytoza) lub cząsteczek o większych wymiarach (fagocytoza). Endocytoza u roślin Jest ograniczona z powodu ścian komórkowych. Zachodzi ona o wiele łatwiej i jest często obserwowana w izolowanych protoplastach roślinnych. Drogą endocytozy umożliwione jest masowe pobieranie substancji, a pęcherzyki pinocyto-tyczne tworzą dużą powierzchnię względem cytoplazmy podstawowej.    Siły

transportu biernego i czynnego mogą działać w tym przypadku z większą wydajnością oraz przy mniejszym narażeniu na straty pobieranej substancji niż na styku plazmolemy i środowiska zewnętrznego protoplastu. Pęcherzyki pinocytame (endosomy) mogą się łączyć z llzosomami tworząc wakuolę trawienną. Mogą również przemieszczać się przez warstwę cytoplazmy i uwalniać swoją zawartość do wakuoli (ryc. 5.24.).

Proces egzocytozy polega na przemieszczaniu pewnych substancji czy stałych cząstek z cytoplazmy poza protoplast. Morfologicznym wyrazem tego procesu u roślin będą wspomniane już struktury pograniczne (patrz rozdz. 5.5.3.)* których obecność związana jest często z tworzeniem ściany na obwodzie protoplastu. Wgłębienia plazmolemy z materiałem przypominającym budulec ściany komórkowej oraz jednobłoniaste pęcherzyki z podobnym materiałem w cytoplazmie mogą świadczyć również o procesie przebiegającym w kierunku odwrotnym niż wspomniane odkładanie się ścian. Zjawisko takie jest znane np. w liścieniach łubinu, których ściany mają zapasowe hemicelulozy mobilizowane w czasie kiełkowania.

Na zakończenie tego rozdziału chcieliśmy jeszcze raz zwrócić uwagę na to, że przedstawione modele transportu przez błony należy traktować jako hipotetyczne wyobrażenie pewnych zjawisk ułatwiające nam Jedynie ich zrozumienie. Poszczególne znaki w tych modelach (trójkąty, kółka itp.j są tylko symbolami, których nie można, tak jak to się niekiedy zdarza, utożsamiać dosłownie z konfiguracją omawianych struktur.

Poszerzenie szerokiego tematu dotyczącego błon biologicznych o zjawiska bioelektryczne jakie błonom towarzyszą czy o opi3 fizykomatematyczny transportu przez błony znaleźć można w przytoczonej literaturze przeglądowej.

Z budową i funkcją szczególnie wyspecjalizowanych i złożonych błon mi-tochondrialnych i chloroplastowych zapoznamy się przy omawianiu tych organelli. Tonoplast omówiony będzie przy rozpatrywaniu wakuoli.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA

H o r k o w s k a M.J.,    (1977) Geneza potencjału spoczynkowego w śwlet-

ln struktury i czynności błony, Post.Biol. Komórki 5 (2 )t 185-220.

H n r r 1 s o n R. i G.G. L u n t.,    (1975) Błony biologiczne, Wyd.

lim kin, Glasgov i London (tłumaczenie J. Michejdy).