1 (123)

na przemian przez fazy terytorializacji i globalizacji. Nie jest też wykluczone, że bariery środowiskowe w rodzaju wyczerpania się zasobów naturalnych czy przemian klimatycznych powstrzymają proces globalizacji w dłuższej, a może i średniej perspektywie.

Jednakże siły, które stoją obecnie za globalizacja (a określamy je dokładniej w następnym rozdziale), wykluczają jak się zdaje jakieś większe cofnięcie się w krótszej lub średniej perspektywie. Niektórzy autorzy (cytowani w przedmowie do drugiego wydania), którzy ostatnio sugerowali, iż globalizacja się już zakończyła, potrafią przytoczyć bardzo mało faktów przemawiających za tą tezą. Aktualne trendy w wynalazczości technicznej i w możliwościach regulacyjnych udzielają potężnego wsparcia dalszej ekspansji transplanetamych powiązań. Na przykład przewidywalne już dziś udoskonalenia techniki światłowodowej powiększą możliwości przesyłowe włókna o grubości włosa do rzędu miliona rozmów telefonicznych. Podobnie, zarówno kapitalizm jako sposób produkcji, który działa na rzecz globalizacji, jak i racjonalizm jako podstawa wiedzy stymulującej globalizację, znajdują się dziś na bardzo mocnych pozycjach. W chwili obecnej, żeby przytoczyć słowa z „Wall Street Journal’’, globalizacja „to modne słówko, które skazane jest na to, aby pozostać z nami* (26 września 1996: R2).

Niewykluczone, że ekspansja transplanetamych i supraterytorialnych powiązań nie będzie w całym XXI wieku przebiegać równie energicznie jak w ciągu minionego półwiecza, ale większość oznak przemawia dziś za tym, że globalizacja będzie nadal czynić postępy. W nadchodzących latach zostaną może powstrzymane niektóre z globalizacyjnych polityk (na przykład neoliberalizm); Elmar Rieger i Stephan Leibfried pisząc o „granicach globalizacji", mieli na myśli granice neoliberalnej globalizacji (Rieger, Leibfried. 2003). Wszelako dalsze rozrastanie się transplanetamych przestrzeni wydaje się przesądzone. Kluczowe pytanie o przyszłość globalizacji brzmi dzisiaj nie „czy”, lecz raczej „którędy”. W tym sensie ów trend stanowi „niedokończoną rewolucję” (Shaw, 2000).

Rozdział 4

Teorie globalizacji

Główne ustalenia

Konkurencyjne koncepcje wyjaśniania globalizacji

Eklektyczna synteza

Wnioski

Główne ustalenia

•    wyjaśnienia globalizacji mogq być podejmowane w ramach kilku teorii: liberalizmu, realizmu politycznego, marksizmu, konstruktywizmu. postmodernizmu i feminizmu

•    każda z tych perspektyw umożliwia wglqd w siły napędowe globalizacji. ale żadna z nich nie jest dość szeroka, aby objqć wszystkie ważne aspekty procesu

•    podejście eklektyczne. łqczqce ze sobq procesy geograficzne (jak

L globalizacja) z trendami w produkcji. rzqdzeniu. tożsamości i wiedzy. stwarza podstawę dla bardziej wszechstronnego wyjaśnienia

Po ustaleniu definicji globalizacji i prześledzeniu dziejów tego trendu możemy teraz przejść do omawiania równie spornego tematu, a mianowicie do kwestii wyjaśniania globalizacji. Dlaczego i wskutek działania jakich przyczyn, jakich sil napędowych, doszło do rozprzestrzenienia się trans-planctarnych (włącznie z supraterytorialnymi) powiązań? Co spowodowało, że w ogóle doszło do globalizacji? Odpowiedź na te pytania ma kluczowe znaczenie nie tylko ze względu na chęć zaspokojenia ciekawości intelektualnej, lecz także ze względu na stworzenie podstaw do wyboru właściwych działań w praktyce. Aby przewidzieć możliwe przyszłe drogi globalizacji i nadać tym procesom pożądany kierunek, niezbędne jest zrozumienie sił, które ten proces wywoływały i nadal wywołują i nadają mu współcześnie tak wielką rangę. Rozsądne, nie oderwane od rzeczywistości wyjaśnienie może dostarczyć podstaw do mądrych przewidywań, zaleceń i działań.

Jeśli uzna się sprawę wyjaśnienia za rzecz szczególnej wagi, to zdumiewa - i rozczarowuje - że w badaniach nad globalizacją poświęca się tej kwestii stosunkowo mało uwagi. W gruncie rzeczy niniejsza książka należy do zaledwie kilku pozycji we współczesnej coraz bogatszej literaturze na temat globalizacji, w których poświęca się jeden z rozdziałów