20082 str 096

je zwykle tarcie mieszane lub tarcie płynne na przemian z mieszanym. Ogólnym założeniem jest, aby w parze ciernej zużywał się tylko jeden element — tańszy i łatwiejszy do naprawy lub wymiany, którym jest panewka. Materiał panewki powinien zatem charakteryzować się następującymi cechami:

—    odkształcalnością, aby uginał się pod twardszymi zanieczyszczeniami i umożliwiał ich wypłukiwanie przez olej;

—    ścieralnością, aby w procesie docierania umożliwiał dopasowanie się powierzchni czopa i panewki;

—    powolnym zużyciem;

—    przyczepnością smaru;

—    własnościami przeciwzatarciowymi w warunkach, w których na pewien czas zabraknie smaru;

—    dobrą przewodnością cieplną dla szybkiego odpływu ciepła z łożyska i umożliwienia jego pracy w temperaturze dopuszczalnej dla smaru;

—    małą rozszerzalnością cieplną;

—    odpornością na korozję;

—    dużą wytrzymałością na obciążenia statyczne i dynamiczne;

—    dobrą obrabialnością i niską ceną.

Cechy te częściowo wykluczają się nawzajem. Toteż w zależności od wymagań stosuje się na panewki różne materiały. W budowie maszyn najczęściej wykorzystuje się brązy i stopy łożyskowe (metale białe). Do materiałów na panewki można zaliczyć: brązy, mosiądze, stopy łożyskowe, żeliwo, stopy cynku, stopy aluminiowe, stal, proszki spiekane, materiały niemetalowe.

1.    Brązy (wg PN-79/H-87026, PN-77/H-87050)

Panewki wykonane z brązu mają dobre własności cierne, charakteryzują się dużą twardością i wytrzymałością. Nadają się do pracy w warunkach obciążeń zmiennych i uderzeniowych. Czopy współpracujące z takimi panewkami powinny być utwardzone.

2.    Mosiądze (wg PN-77/H-87025)

Panewki wykonane z mosiądzu wykazują w stosunku do panewek z brązu gorsze własności cierne, mniejszą wytrzymałość zmęczeniową, ale lepszą przewodność cieplną i są tańsze.

3.    Stopy łożyskowe

Stopy łożyskowe stosuje się wyłącznie jako warstwy ślizgowe o grubości od kilkudziesiętnych milimetra do kilku milimetrów, wylewane na powierzchnię cierną panewki, wykonanej ze stali lub żeliwa. Są to niskotopliwe stopy cyny, ołowiu, miedzi i antymonu, czasem z dodatkiem wapnia, sodu, kadmu lub arsenu. Stopy te odznaczają się dobrymi własnościami ciernymi, dobrą odkształcalnością oraz dzięki niskiej temperaturze topnienia łatwością wylewania warstwy ślizgowej, a zatem i łatwością naprawy (ponownego wylewania). W warunkach awaryjnych przy podwyższonej temperaturze warstwa ślizgowa topi się, chroniąc czop i panewkę przed zniszczeniem. Stopy łożyskowe cyny i ołowiu określone są w normie PN-82/H-87111.

96