22094 P3190287

7

,    _Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

kupca z Kordoby/ świadczą o poważnym znaczeniu tych osiedli, a znaleziska ar -cheologiczne potwierdzają wysoki poziom rzemiosła i rozległe kontakty handlowe z krajami europejskimi. Podgrodzia były zazwyczaj również otoczone wałem, nieraz stycznym do wałów grodu /np. Poznań, Szczecin, Gniezno i in. /, wew -nątrz którego .mieściła się gęsta zabudowa drewniana wzdłuż wąskich ulic /2-4 m/ moszczonych drewnem.

Wzrastająca hegemonia państwa Polan i jego zdobycze terytorialne za panowa -nia księcia Mieszka I /zm. 992/, a następnie jego syna Bolesława I Chrobrego /992;-1025/ prowadzą do utworzenia państwa polskiego obejmującego tereny od Odry zachodnie po Wieprz i San na wschodzie i po Karpaty na południu /przej -ściowo włączone zostają też Łużyce, Czechy, Morawy i Słowacja/. Równocześnie przyjęcie chrześcijaństwa przez Mieszka I /966/ włącza silniej Polskę w za -sięg wpływów politycznych i kulturalnych zachodniej i południowej Europy. Daw -ne ośrodki terytorialnych jednostek plemiennych zostają włączone w jednolitą strukturę osadniczą państwa polskiego. Następuje rozbudowa istniejących gro -dów oraz budowa nowych grodów państwowych /Kruszwica, Włocławek, Kalisz, Sieradz, Gdańsk i in./. Stopniowo kształtuje się.hierarchia sieci osadniczej na królewskie ośrodki .r.ezydencjonalne /sedes regni principales/, ośrodki admi nistraćyjne prowincji i siedziby kasztelanii, stanowiące terytorialne ośrodki a-dministracyjne. Zmienia się też zabudowa grodów i podgrodzi. W centralnych ośrodkach władzy powstają w obrębie grodukościoły grodowe i palatia, murowa -ne z kamienia /np. Kraków, Legnica, Ostrów Lednicki, Giecz, Przemyśl/, a w siedzibach biskupich, zazwyczaj.w obrębie podgrodzia, pierwsze katedry ro -mańskie /Kraków, Wrocław, Poznań -ryc. 5, 'Gnieznó.Kamień Pomorski,Płock, Włocławek/. Zostaje również ulepszony system budowy wałów obronnych przez wprowadzenie tzw. konstrukcji hakowych /zob. ryc. 6/.

Od drugiej połowy XI w. zaznacza się wyraźnie' intensywny rozwój .o.siedli,któ -re ze względu na postępujący społeczny podział pracy nazywać i możemy, już miastami. Na pod gród ziach rozwija, się intensywna produkcja rzemieślnicza o-bejmująca nie tylko przedmioty codziennego. _uż.ytku_lecz również przedmioty zbytku /złotnictwo/. Produkcja ta nie tylko zaopatruje dwór książęcy ale stanowi również przedmiot wymiany z otaczającym zapleczem rolniczym. Wokół grodów kształtuje się sieć osad służebnych, związanych bądź z książęcą gospodarką wiejską/śfwiniarże, koniuszowie, sokolnicy itd. /, bądź z usługami rzemie -llniczymi /kowale, żerdnicy, grotnicy, złotnicy, kołodzieje itd. /. Osady te o-trzymują zazwyczaj nazwy, związane ściśle.z charakterem produkcji /Swiniary, Grotniki, ZłotnikjLitd. /, które niekiedy przetrwały do dzisiaj.

Już zapewne w XI w. wykształca się sieć stałych cotygodniowych targów, zydą-zanych zazwyczaj z istniejącymi już ośrodkami osadniczymi. Główne targi powstają przy grodach kasztelańskich. W pierwszym okresie są to zapewne miejsca wytyczone poza terenem podgrodzia i być może wyposażone czasem w drewniane pomosty - ławy kupieckie /opis biskupa Thietmara/. Z czasem wokół tych miejsc targowych kształtuje się osadnictwo_:związane_z_posługą targu, a następnie kolonie napływających do Polski obcych kupsów /istnienie najstarszej kolo -nii poświadczone jest w Przemyślu, gdzie w XI w. istniała gmina żydowska/. We -dług ostatnich badań, na przełomie XII i XIII w. istniało w Polsce /bez Pomorza Zachodniego/ około 200 targów. Funkcja tych osad znalazła odbicie w toponomastyce w formie nazw określających dni tygodnia w które odbywały się targi /Środą Czwartek, Piątek itd. /. Pierwszy zapis nazwy miejscowej:    "forum

in Soboth", występuje na Śląsku w końcu XII w.

Powstawanie targów przy grodach kasztelańskich wiązało się zapewne z istnie -jącymi przy nich komorami celnymi. Targi stanowiły bowiem własność panują -cego, na rzecz którego pobierane były opłaty targowe, celne itp. Dochody uzys-