23945 Obraz (13)

204 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

Podkreślmy raz jeszcze, że przejście na bardziej dojrzały poziom rozumowania nie jest kwestią podania małym „ignorantom” (tj. dzieciom w stadium przedope-racyjnym) potrzebnych informacji i nauczenia ich właściwego rozwiązywania problemów. Wykazano bowiem, że próby nauczenia dzieci zasady zachowania stałości nie przyniosły zbyt wielkich rezultatów, jeśli nadal pozostawały one w stadium przedoperacyjnym. Jest to raczej kwestia braku u tych dzieci procesów myślowych koniecznych do przejścia na wyższy poziom rozumowania, a nie wielkości wysiłku, jaki włożymy w trening.

Stadium operacji formalnych

Około 11.-12. r. ż. dzieci osiągają najbardziej zaawansowany poziom myślenia. Musimy jednak mieć na uwadze to, że między dziećmi występują pod tym względem wielkie różnice indywidualne. Zauważmy także, że nie wszystkie osiągają ten najwyższy poziom, i że część z nich pozostaje na etapach niższych. Zresztą, nawet najbardziej dojrzały myśliciel nie funkcjonuje na tym poziomie przez cały czasj-alc-raz po raz odwołuje się do prymitywniejszych form myślenia.

Operacje formalne różnią się od operacji konkretnych kilkoma aspektami:

® Rozumowanie abstrakcyjne. Dzieci potrafią już rozumować na temat rzeczy, których nigdy bezpośrednio nie doświadczyły. Myśl nie jest już ściśle związana z prawdziwymi przedmiotami i wydarzeniami. Zatem dzieci potrafią radzić sobie z problemami hipotetycznymi i abstrakcyjnymi. Są zdolne myśleć o przyszłości, także swojej własnej, rozważać różne możliwości i snuć odpowiednie plany. Zdają sobie sprawę, że rzeczywistość wokół nich nie jest rzeczywistością jedyną. Istnieją inne możliwe światy, które potrafią wymyślić i, jeśli zechcą, próbować je zrealizować. Nastolatek potrafi zatem być idealistą. Może dążyć do innych niż obecnie panujące zasad politycznych, moralnych i religijnych.

» Stosowanie logiki. Możliwe staje się rozumowanie dedukcyjne. Dzieci potrafią przyjąć jakieś ogólne założenie i wyobrazić sobie jego skutki na zasadzie: „jeżeli... to...”. Oznacza to, między innymi, że możliwy jest szybki postęp rozumowania naukowego, gdyż nauka pełna jest założeń dedukcyjnych, gdzie konkretne obserwacje zostają wydedukowane na podstawie ogólnej teorii. Zatem dzieci potrafią uznać, że możliwe jest przewidzenie czegoś w pewnym momencie w przyszłości, ponieważ wynika to z ogólnej teorii, np.: że można odkryć gwiazdę nie tylko poprzez wpatrywanie się niebo, ale też na podstawie tego, że wyliczenia matematyczne świadczą o tym, iż w konkretnym miejsccu powinna być gwiazda.

® Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów. Piaget wykazał znaczny postęp myślenia w okresie dorastania, stawiając nastolatkom szereg zadań, przeważnie z fizyki i chemii, a następnie przyglądając się, jak zabierają się do rozwiązania problemu. Kazał im, na przykład, odkryć jak działa wahadło. Dając im ciężarki o różnej wadze i sznury o różnej długości, chciał zobaczyć, czy potrafią dojść do zasad tkwiących u podstaw rozwiązania. W przeciwieństwie do dzieci na etapie operacji konkretnych, te w stadium operacji formalnych zabrały się do pracy w sposób systematyczny, zmieniając za każdym razem tylko jeden czynnik: wagę, długość lub silę. W ten sposób stworzyły obraz procesu w sposób zorganizowany i spójny. Zatem ich strategia radzenia sobie z tym problemem wielce różniła się od tego, co proponowały dzieci myślące na poziomie operacji konkretnych. Zamiast chaotycznej metody prób i błędów, dzieci na etapie operacji formalnych potrafiły stworzyć hipotezę, opracować w umyśle różne wyniki, dzięki czemu dysponowały wieloma rozwiązaniami zanim jeszcze zaczęły je sprawdzać. Oznacza to, że były zdolne do zastosowania hipotetyczno-dedukcyj-nego sposobu podejścia do rozwiązywania problemu.

Stadium operacji formalnych stanowi najwyższy poziom, jaki dzieci potrafią osiągnąć, przechodząc przez wszystkie wcześniejsze stadia. Myślenie staje się racjonalne, systematyczne i abstrakcyjne, i chociaż w drodze do dorosłości pojawią się kolejne etapy rozwojowe, to będą one dotyczyły przede wszystkim zakresu wiedzy, a nie jej istoty.

Za i przeciw teorii Piageta

Opis rozwoju dziecka dokonany przez Piageta miał znaczenie przełomowe. Przez długi czas był to dominujący model opisu sposobu przyswajania wiedzy przez dzieci. Na całym świecie zainspirował ogromną liczbę badań, które miały na celu potwierdzenie i poszerzenie wielu aspektów tej teorii. Dzięki temu łatwiej nam dziś ocenić tę teorię i uznać zarówno jej wkład w nasz sposób rozumienia tego, jak dzieci myślą, jak też zobaczyć rozmaite jej mankamenty.

Korzyści

Jedną z zalet podejścia Piageta jest to, że nie był on teoretykiem fotelowym. Wszystkie jego idee zostały poparte solidnymi obserwacjami, dlatego zarówno dane empiryczne, jakie zgromadził, jak i towarzyszące im wyjaśnienia teoretyczne pomagają nam zrozumieć sposób spostrzegania świata przez dzieci w różnym wieku oraz zachodzące w tym obszarze zmiany rozwojowe. Potraktujmy poniższe podsumowanie jako wskazanie na najważniejsze aspekty tej teorii:

® Dzieci myślą w sposób jakościowo odmienny-od-dorosłych. Rozwój intelektualny nie jest rezultatem podawania dziecku coraz większej liczby informacji