38481 PICT6206

18 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

We współczesnej metodologii badań pedagogicznych słusznie zwraca się uwagę również na to, że w poszukiwaniach naukowo-badawczych chodzi nie tylko o odpowiedź na pytanie, jak skutecznie nauczać i wychowywać, lecz także o uzasadnienie postulowanych oddziaływań, tj. wyjaśnienie występujących zależności między tymi oddziaływaniami a ich skutkami w świetle znanych lub specjalnie sformułowanych założeń teoretycznych. Samo bowiem stwierdzenie skuteczności tradycyjnych lub innowacyjnych form pracy z dziećmi i młodzieżą, tj. bez towarzyszącej temu refleksji czy podbudowy teoretycznej, grozi wąskim empiryzmem w uprawianiu pedagogiki. Z tego powodu zachodzi pilna potrzeba sięgar nia do dorobku nauk pokrewnych i to zarówno w wymiarze empirycznym, jak i teoretycznym.

*

Zapoznając się z metodologią badań pedagogicznych, warto też zdać sobie sprawę z jej różnych orientacji metodologicznych. Tak np. niektórzy metodolodzy opowiadają się za uprawianiem pedagogiki w sposób scjentystyczny, oparty na paradygmacie neopozytywistycznym; inni zaś,, hołdują paradygmatowi będącemu przeciwieństwem scjentyzmu, a więc nade wszystko propagują jakościowe podejście w badaniach pedagogiczni nych w przeciwieństwie do podejścia ilościowego, charakterystycznego dla paradygmatu neopozytywistycznego; jeszcze inni opowiadają się za pluralizmem metodologicznym w badaniach pedagogicznych, który daje się najbardziej współcześnie wskazany.

Niewiele jednak przyda się znajomość metodologii badań pedagogicznych, o ile badacz pozbawiony jest umiejętności podejmowania ich w sposób kompetentny. Umiejętność taką na ogół łatwo przejawiają osoby wykazujące względnie wysoki iloraz inteligenci, duże zdolności twórcze, giętkość i oryginalność myślenia, a także zdolność dostrzegania próbie- • mów (por. J. Kozielecki, 1979, s. 38-41). Ponadto w podejmowaniu badań, w tym zwłaszcza w ich przygotowaniu i opracowaniu wyników, dopomaga wspomniana wcześniej gruntowna znajomość problemu nurtującego badacza. Nie bez znaczenia jest również przejawiana przez niego dociekliwość i znaczna doza krytycyzmu oraz wytrwałość w dążeniu do zrealizowania postawionych celów badawczych. Dopiero te i inne cechy badacza dają rękojmię skutecznego wykorzystania swej znajomości metodologicznej w konkretnych poczynaniach naukowo-badawczych, i 3. Poprawność logiczna i językowa w badaniach pedagogicznych

Koniecznym warunkiem racjonalnie przebiegającego procesu badawczego jest także logiczna i językowa poprawność, jaką wykazuje osoba podejmująca się badań pedagogicznych. Dotyczy to zwłaszcza formułowania problemów badawczych i hipotez roboczych, konstruowania metod i technik badań łącznie z opracowaniem ich teoretycznej podbudowy i otrzymanych za ich pomocą wyników, a także poprawnego wyciągania końcowych wniosków. Warto przy tym pamiętać, że samo pisanie pracy naukowej i przeprowadzanie badań naukowych nie różnią się w istotny sposób. Łączy je nade wszystko wspomniana logiczna i językowa poprawność. W pewnym sensie pisanie pracy naukowej ma niekiedy także charakter badawczy czy wręcz odkrywczy. W trakcie jej pisania autor dokonuje interpretacji, czyli próby wyjaśnienia (skomentowania) danych zgromadzonych w wyniku badań, co niejednokrotnie wymaga od niego twórczego i odkrywczego podejścia badawczego. Słowem, pisanie pracy naukowej „jest to nie tylko gramatyczne formułowanie myśli już uprzednio ustalonych, lecz częściowo i nierzadko proces twórczy", zmierzający do końcowego opracowania wyników badań (J. Pieter, 1974, s. 104).

Oczywiście wszystkie czynności naukowo-badawcze wymagają szczególnych kompetencji w poprawnym pod względem logicznym i językowym formułowaniu swych myśli. Dzięki kompetencjom tym otrzymujemy teksty odznaczające się spójnością wyrażanych tam twierdzeń czy - inaczej mówiąc - spójnym wywodem autora. Są to teksty na ogól jednoznacznie rozumiane i łatwe w odbiorze. Stąd też chyba warto poświęcić nieco miejsca postulatowi poprawnego logicznie i językowo wywodu, związanego z podejmowaniem badań pedagogicznych.

Poprawność logiczna w badaniach pedagogicznych

Poprawność logiczna osoby zajmującej się badaniami pedagogicznymi (i nie tylko), domaga się przede wszystkim uzasadnienia głoszonych przez nią twierdzeń, czyli unikania podawania ich bez dowodu. Postulat taki możliwy jest do spełnienia m.in. dzięki:

-    powoływaniu się na literaturę przedmiotu, a zwłaszcza wyniki przeprowadzonych dotychczas badań na dany temat i różne przesłanki poznawczo-teoretyczne z nimi związane;

-    odwoływaniu się do argumentów przemawiających zarówno „za", jak i „przeciw" głoszonemu stanowisku;