39103 ScannedImage 33

reżim Franco model industrializacji oparty na zasadzie samowystarczalności okazał się niewydolny. Niespodziewanie Franco zdymisjonował przywódców obu zwalczających się frakcji i zaprosił do rządu członków Opus Dei. Technokraci z Opus Dei dokonali radykalnych zmian w polityce gospodarczej reżimu, prowadząc agresywną politykę proeksportowego wzrostu gospodarczego, racjonalizacji administracji państwowej i włączania Hiszpanii do światowego systemu kapitalistycznego¹.

Zastąpienie elit Akcji Katolickiej, zbliżonych do hierarchii Kościoła katolickiego, która służyła reżimowi od samego początku, parweniuśzo-wskimi elitami z Opus Dei, sekciarskiego ruchu hiszpańskiego katolicyzmu, na który podejrzliwym okiem spoglądał nie tylko Kościół, lecz także wpływowe kręgi gospodarcze, polityczne i kulturalne, miało swoje niezamierzone konsekwencje w postaci ułatwienia stopniowego dystansowania się Kościoła i innych elit państwowych wobec reżimu Franco. Odsunięte na bok i pozbawione władzy elity przyjęły postawę guzm-lojalnej i quasi-demokratycznej opozycji i zaczęły działać jako ogniwo pośredniczące w kontaktach z bardziej radykalnie nastawioną opozycją demokratyczną. Poza tym technokracja, ideologie rozwoju oraz ideologie głoszące „kres ideologii” zaczęły zajmować miejsce katolicyzmu w roli podstawy ideologicznej legitymizacji reżimu. Część odsuniętych od władzy elit katolickich przyjęła program Chrześcijańskiej Demokracji, nawiązując stosunki z Europejską Chrześcijańską Demokracją².

Kiedy społeczne skutki nowej polityki stabilizacyjnej wprowadzonej przez technokratów stały się oczywiste, niektórzy biskupi katoliccy z południa, z początku pojedynczo, a następnie zbiorowo, zaczęli otwarcie krytykować w swoich listach pasterskich politykę społeczną rządu. Biskupi z latyfundialnego południa odegrali pod tym względem podobną rolę do tej, która przypadła biskupom z północnego wschodu w radykalizacji Kościoła brazylijskiego, choć w przypadku Hiszpanii mieliśmy do czynienia ze znacznie mniejszym poziomem radykalizacji. Biskup Afioveros zajmował w Kościele hiszpańskim i w oczach frankistowskiego reżimu pozycję podobną do tej, która przypadła Dom Helderowi Camarze w Kościele brazylijskim. Także represje państwa skierowane przeciwko księżom katolickim i osobom świeckim sprzeciwiającym się reżimowi, choć mniej surowe w przypadku Hiszpanii, skłoniły umiarkowane odłamy Kościoła do zwarcia instytucjonalnych szeregów i otwartego wystąpienia przeciwko reżimowi, przy jednoczesnym udzieleniu wsparcia nowym ruchom opozycyjnym, wyłanianym przez społeczeństwo obywatelskie³.

Drastyczna sekularyzacja hiszpańskiego społeczeństwa, towarzysząca gwałtownym procesom industrializacji i urbanizacji, z początku przyjęta została z niepokojem przez hierarchię kościelną. Powoli jednak przedstawiciele najbardziej świadomych odłamów hiszpańskiego katolicyzmu zaczęli mówić o Hiszpanii już nie jak o kraju z natury katolickim, który należy ponownie odzyskać dla wiary, ale raczej jak o pais de misión, uważając, że wiary katolickiej nie wolno już więcej narzucać siłą; musi ona zostać dobrowolnie przyjęta w procesie indywidualnej konwersji. Wraz z oficjalnym przyjęciem nowej polityki Watykanu hiszpański katolicyzm po raz pierwszy przestał się sprzeciwiać nowoczesnym procesom sekularyzacji. Kościół uczył się powoli godzić z sekularyzacją, a nawet postrzegać ją jako „znak czasu”⁴.

ZEWNĘTRZNE PRZEMIANY KATOLICYZMU

Podczas obrad II Soboru Watykańskiego biskupi hiszpańscy tworzyli prawdopodobnie jeden z najbardziej konserwatywnych obozów wśród całej zebranej tam hierarchii katolickiej. Przed zwołaniem Soboru niektóre kręgi

147

1

   Jose Casanova, The Opus Dei Ethic, the Technocrats and the Modemization of Spain, „Social Science Information” 22, nr 1 (1983).

2

   Xavier Tusell, La Oposición Democratica al Franąuismo, Barcelona 1977; Gonzalo Femdndez de la Mora, El Crepuscolo de las Ideologias, Buenos Aires 1970; Laureano López Ródo, Politica y Desarrollo, Madrid 1970; idem, Prólogo [w:] W. W. Rostow, Politica y Elapas de Crecimiento, Barcelona 1972.

3

   Javier Angulo Uribarri, Documentos socio-politicos de obispos espańoles (1968-1972), Madrid 1972.

4

   AlfonsoC. Comm, Espańa, £ Pais de Misión ?, Barcelona 1966; Rogelio Duocastella et al„ Analisis Sociológico del Catolicismo Espanol, Barcelona 1967; Fundación Foessa, Informe Sociológico Sobre la Situación Social de Espaha, Madrid 1971.