39881 IMG (68)

porozumienia, intuicja i dialog), teorie etyczne i podstawowe zasady przenikają do etyki pielęgniarskiej. Etyka tradycyjna jest często krytykowana za ograniczenia, jakie narzuca w opiece zdrowotnej, szczególnie w relacji pacjent-pielęgniar-ka. Kilku filozofów (Blum, 1988; Maclntyre, 1985; Williams, 1985) poddało krytyce teorię tradycyjną za brak zwracania uwagi na ludzkie emocje, rolę cierpienia i współczucia oraz za rozdzielenie myśli etycznej od warunków kulturowych, historycznych i społecznych, w jakich się pojawia. Inni skrytykowali podejście tradycyjne za zwracanie większej uwagi na przestrzeganie w służbie zdrowia zasad etycznych i na szukanie dla nich moralnego uzasadnienia, aniżeli na rozważanie kontekstu, w jakim etyczne pytania się pojawiają i w jakim realizowany jest proces podejmowania decyzji (Toulmin, 1981; Noddings, 1984). Z tych powodów wiele autorytetów pielęgniarskich szuka współczesnych form myśli etycznej, które mogłyby kierować etycznym rozumowaniem w praktyce pielęgniarskiej oraz pomóc w zrozumieniu różnych rodzajów zagadnień etycznych, pojawiających się w czasie opieki nad pacjentem.

ETYKA WSPÓŁCZESNA

Krytyka tradycyjnej teorii etycznej wydaje się koncentrować na roli niezależności człowieka i rozumowania w decydowaniu o tym, co dana osoba powinna zrobić (Meyers & Kittay, 1987). Według teorii tradycyjnych ludzie osiągają niezależność poprzez rozumowanie zmierzające do określenia zasad, według których należy postępować. Poprzez osiąganie samodzielności w podejmowaniu decyzji moralnych, ludzie zbliżają się także do własnej wizji dobra. Dobrem zaś jest możliwość podejmowania samodzielnych wyborów dotyczących własnego życia. Poprzez postępowanie zgodne z racjonalnie określonymi kryteriami rozumowania etycznego każdy człowiek staje się zdolny do podejmowania odpowiedzialności za swoje rozważania moralne. W ten sposób poszczególni ludzie sami decydują o sobie, tzn. nie tylko są źródłem zasad moralnych, które w życiu przestrzegają, ale również są podmiotem tych zasad.

Ten rodzaj myślenia etycznego traktuje osobę znajdującą się w określonej sytuacji etycznej jako niezależną od tej sytuacji. Podejmowanie etycznych decyzji jest procesem pozaosobowym i bezstronnym, używającym zasad i reguł etycznych jako norm/standardów absolutnych. Celem podejmowania etycznych decyzji jest stwierdzenie, czy działanie jest dobre czy złe oraz zastosowanie w sposób bezstronny odpowiednich zasad do sytuacji. Ten sposób postępowania nazywany jest „etyką obcych”. Etyka ta nie bierze bowiem pod uwagę relacji istniejących pomiędzy stronami, ale stosuje zasady etyczne bezstronnie, tj. w laki sposób, w jaki były one stosowane w innych sytuacjach wcześniejszych. Relacja między stronami ma tu niewielkie lub nie ma żadnego znaczenia. „Etyka obcych”, tzn. osób nie związanych ze sobą, czego przeciwieństwo stanowi „etyka bliskich” - to jest osób pozostających w stosunku do siebie w określonych relacjach i o wspólnej przeszłości.

Interesujące wsparcie dla tego typu podejmowania decyzji etycznych, tj. etyki obcych, zawiera literatura z zakresu etyki biomedycznej. W swoich pracach psychologowie społeczni, jak Jean Piaget (1932) i Lawrence Kohlberg (1976, 1981) uważali sprawiedliwość za rdzeń moralnej podstawy procesu podejmowania decyzji etycznych. Kohlberg utrzymuje, że w rozwoju moralnym człowieka występują trzy poziomy i że jest to proces hierarchiczny, porównywalny z postępowaniem moralnym, wykazujący silne związki z tradycyjnym ideałem etycznym człowieka samodzielnie decydującego o sobie (1981) (Tablica 3). Inni teoretycy jednak nie godzą się z tą wizją moralnego rozwoju człowieka, jego związków z teoriami tradycyjnymi i z jego orientacją na kierowanie się zasadami w podejmowaniu sądów moralnych i ich uzasadniania.

Poziom III

Moralność postkonwencjonalna

Poziom II

Moralność konencjonalna

Poziom I

Moralność prekonwencjonalna

stopień 6

stopień 5

stopień 4

stopień 3

stopień 2

stopień 1

Uniwersalna moralność etyczna

Moralność umowy społecznej

Moralność systemu społecznego

Moralność

wzajemności

Moralność

instrumentalna

Moralność

heteroniczna

Tablica 3. Model rozwoju moralnego wg Lawrence'a Kohlberga (1981)

Wsparcie dla etyki troski/troskliwości

Pojawiły się pytania, czy w sposobie podejmowania decyzji etycznych w różnych kulturach występuje różnica między mężczyznami i kobietami, a jeśli tak to w jakiej relacji pozostają one w stosunku do etyki troskliwości. Carol Gilligan w swojej książce In a Different Voice (1982) opisuje przeprowadzone trzy badania, których celem było pogłębione przestudiowanie strategii stosowanych w podejmowaniu decyzji moralnych przez kobiety. Uzyskane wyniki sugerują, że podejście do etyki zorientowane na zasady nie odzwierciedla wokół czego kobiety koncentrują swoje rozważania moralne, jak kobiety podejmują decyzje etyczne w życiu oraz jak przebiega rozwój moralny kobiety. Badania wykazują, że kobiety stosują raczej inne strategie aniżeli kierowanie się abstrakcyjnymi zasadami etycznymi w podejmowaniu decyzji moralnych, tj. zgodnie z tradycyjnymi teoriami etycznymi. Strategie kobiet koncentrują się wokół opiekuńczości, a także

31