42333 P1170479

282 Marian Kwapiński

krywach naczyń kultury łużyckiej na Pomorzu związana jest z symboliką solarną. Wyobrażenie tarczy słońca wyrażone jest tutąj przez koncentryczne kręgi i układy promieniste, podział zaś tarczy słonecznej na cztery części oznacza następstwo pór roku, czyli cały roczny cykl „rodzenia się" i „umierania" tak słońca, jak i całej przyrody, której rozwój i zanikanie pozostaje uzależnione od położenia słońca na nieboskłonie. Ta symbolika solarna występuje w obrębie całej kultury łużyckiej, gdzie realizowano ją w postaci modeli wózków kultowych z kołami czteroszprychowymi, znaków krzyża i swastyki na naczyniach i figurkach glinianych, wytworach kamiennych i z brązu, co odnosi się również do wyobrażeń na ceramice, a zwłaszcza pokrywach popielnic kultury pomorskiej (ryc. 7:1 4). Taką symbolikę należy również przypisywać modelowi wózka kultowego z Brzeźniaka. Jest ona najpowszechniej akceptowaną interpretacją opisanych motywów geometrycznych także w literaturze archeologicznej (M. Eliade 1966, s. ISO; B. Gediga 1970, s. 120; Dicticmnaire 1969, s. 710 714; A. de Vries 1974, s. 447-448).

Z symboliką solarną jest związany także motyw spirali występujący przede wszystkim na wytworach brązowych kultury łużyckiej, również na Pomorzu (ryc. 6:4 -9). Motyw ten był szczególnie często kojarzony z opisanymi wątkami geometrycznymi i figuralnymi (motyw ptaka) na zapinkach typu szpindlerfeldzkiego (ryc. 6:4 6) oraz dwudzielnych zapinkach z tarczami spiralnymi i figurkami ptaków na nich, ż których jedna jest znana z Kalisza Pomorskiego. Motyw spirali, zwłaszcza podwójnej, symbolizuje opozycje: światłość — ciemność, życie —- śmierć, byt niebyt (M. Eliade 1966, s. 158- -160; Dicticmnaire 1969, s. 357; W. Hensel 1959, s. 95 -104). Pierwotnie wątek ten użytkowano w ramach lunamego kompleksu kultowego, gdzie miał takie właśnie znaczenie. W obrębie kultury łużyckiej nadano mu jednak znaczenie analogiczne do krzyża równoramiennego czy swastyki, tj. symbolizował pełny, roczny cykl słońca, dlatego też zawsze współwystępował ze znakami solarnyińi.

Wracając do symboliki „talerzy” i mis kultury łużyckiej na Pomorzu, to w materiale archeologicznym zachowało się sporo przesłanek co do sposobu ich użytkowania. Znaczna ich część posiada mianowicie podwójne otwory w dnie lub przy krawędzi, dalsza zaś część uformowana jest w taki sposób, że dno wystąje ponad krawędź (ryc. 2:1,3,4 i 6; 3:4), co uniemożliwia ich praktyczne wykorzystanie. W danych archeologicznych poświadczony jest zwyczaj nakrywania popielnic, zarówno w grupie zachodniopomorskiej, jak i kaszubskiej (także w innych grupach kultury łużyckiej), tymi „talerzami", a także fakt intencjonalnej produkcji pokryw popielnic. Pozwala to wnioskować, że opisane „talerze" i misy były pierwowzorami pokryw popielnic kultury pomorskiej i że już wówczas wytwarzane były w tym celu (T. Malinowski 1979, s. 103).

, ziawisk atmosferyczny^ «ynia kultury łużyckiej z Pomorza z ^"^'“'"ocieniec, _woj Koszalin; *. ¹⁰' woj. Szczecin; 2 Szczecin, m. woj.: S    . _? stczecin-Klucz,

I Angermunde; 5 - Bezrzecze. |||| _W0J.

8 Karsko, woi. Szczecin; 9