49490 Scan080

80 M.J. Snowling regularne i można je przeczytać stosując zasady przekładania liter na dźwięki. Czytanie w ten sposób byłoby jednak niezwykle pracochłonne Poza tym, wykorzystywanie systemu odwzorowywania liter na dźwięki byłoby nieefektywne dla słów zawierających przedrostki, przyrostki lub morfemy gramatyczne, np. uninterested( niezainteresowany) i excitement (podniecenie). Pomimo iżnie ma wątpliwości, że umiejętności fonetyczne są ważne we wczesnej fazie nauki czytania, wydaje się prawdopodobne, że w późniejszym etapie rozwoju czytania inne umiejętności językowo muszą odgrywać większą rolę, jeżeli czytanie ma być płynne.

RÓWNOCZESNE WYZNACZNIKI UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA

Hipoteza, która mówi, że późniejsze etapy rozwoju czytania zależą od umiejętności językowych innych niż zdolności fonologiczne, została sformalizowana jako koneksjonistyczny model czytania. W ramach tego modelu proponuje się „podział pracy" pomiędzy ścieżką fonologicznq, odwzorowującą pisownię na fonetykę, a ścieżką semantyczną z odwzorowaniami pomiędzy pisownią, semantyką i fonetyką (Plaut i wsp.. 1996; Seidenberg i McClelland, 1989) (Ryc. 1). W omawianym modelu, zasób) sieci (nerwowej - przyp. red.) początkowo służą powstaniu połączeń pomiędzy pisownią a fonetyką (we wczesnych etapach nauki czytania). Według tego modelu, w miarę nauki, wymawianie określonych słów zależy coraz mniej od odwzorowywania pisowni na fonetykę, a coraz bardziej od ścieżki semantycznej składającej się z odwzorowań pisowni na fonetykę za pomocą semantyki (t.j. znaczenia słów - przyp. red.). Przetwarzanie za pomocą ścieżki semantycznej jest szczególnie efektywne w przypadku wyjątków wykazujących zmienne przyporządkowywanie liter dźwiękom. Krótko mówiąc, te dwie ścieżki wykazują coraz większą specjalizację: ścieżka semantyczna częściej bierze udział w czytaniu wyjątków, a ścieżka fonologiczna staje się bardziej efektywna dla wymowy (regularnych - przyp. red.) nie-słów. Ogólnie mówiąc, sieci uczestniczące w semantycznym uczeniu się są bardziej zbliżone do tych, które biorą udział w sprawnym rozpoznawaniu, niż sieci ukształtowane bez udziału semantycznego przetwarzania.

Koneksjonistyczny model czytania wypracowany przez Plaut i współpracowników (1996) określany często jako „trójkątny model

> /ylania” stwarza ramy dla badania rozwojowych różnic indywidualnych " zakresie nauki czytania (Plaut, 1997). Jednak dotychczasowe dane •ulnoszą się wyłącznie do wczesnych etapów rozwoju czytania, czyli

•    •kresu, który najlepiej można określić jako okres tworzenia się „ścieżki lunologicznej”. W niedawno przeprowadzonym badaniu, rozszerzyliśmy oigudnienie różnic indywidualnych dotyczących czytania o pojęcie io\n doczesnych wyznaczników umiejętności czytania u uczniów w wieku pomiędzy 9 a 11 rokiem życia. Wskaźniki te oszacowywano na podstawie oi cny fonologicznych i semantycznych umiejętności.

Wysunęliśmy hipotezę, że umiejętności fonologiczne mogą być !» ps/.ymi wyznacznikami umiejętności dekodowania, szczególnie jeśli hi;d<| mierzone czytaniem nie-słów (ścieżka fonologiczna), a umiejętności •• mantyczne będą lepszym wyznacznikiem czytania wyjątków (ścieżka <• inuntyczna).

Przebadaliśmy 60 dzieci, 30 chłopców i 30 dziewcząt uczących się na )•••/tomie 5 i 6 klasy brytyjskiej szkoły podstawowej. Każde dziecko /ostało indywidualnie poddane wielu testom sprawdzającym umiejętność

•    /ytania i testom językowym (Snowling i wsp., dane niepublikowane).

M yt I. Trójkątny model czytania (według Scidcnberg i Met Iclland. (l‘W>)