50639 SNB13940

zewnętrznych, jednak wskazują na realne możliwości optymalizacji opiek, i trudności w tym zakresie.    ^J ^ W

Na odchylenia drugiego rodzaju, tzn. na opiekę niedostateczną, składają sie pierwsze, ujemne skutki dwóch typów negatywnych postaw opiekunów: unibi^ czynności opiekuńczych oraz ograniczania potrzeb wychowanków, po yfa, niedostatki mieszczące się w granicach niekorzystnych różnic, jakie istnieją między opieką w tych placówkach a w przeciętnej rodzinie, i po trzecie, wszelkiego rodzaju niespecyficzne dla opieki zakładowej niedomagania opiekuńcze, spotyka-ne również w opiece rodzinnej.

W tej ostatniej istnieje szereg analogicznych niedostatków i nieprawidłowości. Pierwsze występują przede wszystkim w rodzinach patologicznych i z ich pogranicza, w rodzinach żyjących w biedzie materialnej, poniżej minimum socjalnego i rozdartych konfliktami wewnętrznymi oraz niepełnych i niewydolnych opiekuńczo. Nieprawidłowości w rodzinach zaliczanych na ogół do normalnych — to najczęściej, z jednej strony, swoista nadopiekuńczość rodziców poprzez wyręczanie dzieci w ich niezbędnej samoobsłudze i „ponadnormatywne” świadczenia material

ne, a z drugiej pozostawianie ich „własnym inicjatywom”, niekontrolowanym sposobom spędzania czasu wolnego, często destruktywnym w „podwórkowych, nieformalnych grupach. Tradycyjnie — chociaż z zauważanymi zmianami korzystniejszą pod wieloma względami „szkołę życia” mają dzieci w rodzinach wiejskich, dzieci rzemieślników i wszelkiego „smali businessu”, a także w rodzinach o skromnych standardach materialnych i tradycyjnym stylu życia

12.4. Zasada aktywności podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb

Celem opieki wychowawczej — tak z punktu widzenia jej przedmiotu jak i wymagań społecznych —jest nie tylko zaspokojenie potrzeb podopiecznych, ale doprowadzenie ich po określonym czasie do samodzielności, a ściślej do tego, aby sami zaspokajali swoje potrzeby w sposób zgodny z uznanymi normami społecznymi. Jednym z podstawowych warunków osiągnięcia tego celu jest więc czynny udział podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb. Wynika on w pewnym stopniu z zasady poprzedniej, zakładającej m.in. stwarzanie w procesie opieki warunków dla jak największej aktywności podopiecznych²³, z przebiegu i funkcji

Należy tu zauważyć, że jakkolwiek zasada czynnego udziału podopiecznych w zaspokajaniu potrzeb da się w znacznej mierze wyprowadzić z poprzedniej zasady, to jednak wymaga ona osobnego zdefiniowania i rozpatrzenia. Optymalizacja opieki oznacza bowiem przede wszystkim unikanie jej nadmiaru i niedostatku. Nie wynika z niej jednoznacznie i    j "    wszystkim

aktywno¹, , odwrotnie: czynna postawa podopiecznych w procesie opieki nic    ^P°'    ^ “^kl'^J

^ optymalizacji Poza tym łączenie zbyt wielu postulatów w obrębię Ldnei o    ^J “ ^Wym0gu

definiowanie i praktyczną realizację.    ^ręDłc jednej ogólnej normy utrudniajej

„rocesu opiekuńczego, prowadzącego do stopniowego zaniku opieki ^"podzielności życiowej oraz z podstawowego mechanizmu rozwoju ¹ jakim jest jej własna aktywność.

jjft'

PU konstruktywnej aktywności podopiecznych w procesie opieki pod-jtfa już H. Radlińska, między innymi analizując związki opieki z wychowa-

_;4 2asada ta opiera się więc na wielostronnie uzasadnionej tezie, że walory toryczne i wychowawcze opieki wzrastają proporcjonalnie do zakresu i stop-_aVnnego udziału podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb. Mając na uwadze jednej strony — stopień i zakres tej aktywności, a z drugiej — spełniane przez opiekuna ftmkcje opiekuńcze, można wyróżnić następujące rodzaje współdziałania podopiecznych w procesie ciągłej i pełnej opieki²³.

- Bierne korzystanie przez podopiecznego z całkowitej obsługi opiekuńczej jego osoby, wykonywanej bezpośrednio przez opiekuna. Tego rodzaju opieka spełniana jest przede wszystkim wobec dzieci najmłodszych, chorych, upośledzonych. Takie cechy ma również opieka krańcowo nadmierna — Aktywne zachowanie się w procesie opieki, nie wykraczające jednak poza elementarne współdziałanie i wykonywanie najprostszych czynności samoobsługowi¹- Najogólniej, tak poziom czynnego współdziałania jest przede wszystkim odbiciem zaczątkowych możliwości instrumentalnych dzieci, ich umiejętności i sprawności praktycznych²⁶.

— Samodzielne zaspokajanie wielu jego potrzeb lub współdziałanie w tym zakresie, przy postępującej redukcji bezpośrednich, wykonawczych czynności opiekuńczych ze strony opiekuna na rzecz czynności pośrednich, pobudzająco ukierunkowujących (pouczania, kontroli, egzekwowania). Ten odpowiednio stopniowany typ opieki mieści się w granicach od starszego wieku przedszkolnego dzieci do końca szkoły podstawowej.

— Korzystając wciąż jeszcze z zapewnianych mu materialnych podstaw egzystencji, w dużym stopniu lub całkowicie samodzielnie organizuje sobie codzienne życie i realizuje stojące przed nim zadania, a rola opiekuna sprowadza się głównie do zabezpieczenia materialnego, doradztwa, kontroli i stawiania wymagań. Odnosi się w różnym stopniu do osób uczących się w szkołach średnich, przysposabiających się do wykonywania zawodu i studiujących. ¹

W

1

Por. H. Radlińska, Pedagogika społeczna. Wrocław 1961. s. 325.

²⁵ Narastająca samodzielność podopiecznych w zaspokajaniu swych potrzeb została zasygnalizowana wyżej jako „wiodący" komponent procesu opiekuńczego.

» f_{ak np} młodszy przedszkolak potrafi już samodzielnie umyć sobie tece. twarz, pozapmać •_kj ale nie radzi sobie jeszcze z takimi bardziej złożonymi czynnościami samoobsługowymi, jak 'azanie sznurowadeł korzystanie przy posiłku z noża i widelca, zapięcie błyskawicznego zamka w kurtce, nie mówiąc już o całkowitym ubraniu się.