58810 Untitled Scanned 03 (12)

I. PIEŚNI PASYJNE

I.l 0, WSZEGO ŚWIATA WSZTEK LUD

Jest to najstarsza, dokładnie datowana, polska pieśń pasyjna. Umieszczona w końcowej zapisce rękopiśmiennego dzieła Keme-dianus conversorum, stanowiącego wyciąg z Moraliów św. Grzegorza. W zapisce tej znajduje się wiadomość, że kopistą rękopisu był Szczepan z Kraikowa, syn Tomasza, który ukończył przepisywanie tekstu w r. 1407.

Tekst z rękopisu Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 812/1, k. 119, ogłosił w transliteracji Aleksander Bruckner, Uber die alteren Texte des Polnischen, Archiy tur Slayische Philologie, R. X: 1887, z. 3—4, s. 389, z incipitem: Wszego świata wszytek lud. Następny wydawca utworu, Władysław N eh ring, odczytał początek pieśni jako Wwszego świata wsztek lud (Beitrdge zum Studium altpolnischer Sprachdenk-mdler, Archiy fur Slayische Philologie, R. XV: 1893, s. 534). W poprzednim wydaniu Średniowiecznej pieśni religijnej polskiej Bruckner transkrybował Wszego świata wszytek lud i w takiej postaci utwór odnotowywany jest we wszystkich podręcznikach i bibliografiach.

Ostatnie wydanie utworu wprowadza inne, zgodne z pisownią rękopisu, odczytanie początku utworu; por. Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI, oprać. M. Korolko, H. Kowalewicz, J. Puzynina przy współudziale T. Dobrzyńskiej, Warszawa 1977, s. 87. Z tego wydania pochodzi niniejsza transkrypcja.

O, wszego świata wsztek lud,

Pa{t>rz ninie na Jezu Kryst<o>w trud.

i.l o, wszego Świata wsztek lud

w. 1 wsztek — wszystek.

w. 2 ninie — dziś, teraz; trud — mękę.

Jestli tak wielka żałość,

Jąż widziała wszego świata włość? ⁵ Jiż ji z prawem miłować jimieli I wszegdy jego nogi całować, Ninie ji śmieli ukrzyżować.

1.2 JEZUS CHRYSTUS, BOG CZŁOWIEK, MĄDROŚĆ OĆCA

SWEGO

Najstarsza znana polska pieśń pasyjna. Jest przekładem popularnych w późnośredniowiecznej Europie Godzinek o Mące Pańskiej, tzw. Horae canonicae Salvatoris, zaczynających się od słów: „Patrie sapientia, veritas divina \ Iesus Christus captus esł hora matutina”. Pieśń ułożona jest według godzin kanonicznych brewiarza i należy do typu pasyjnej pieśni godzinkowej (por. Wstąp, s. XLIII).

Według Brucknera pierwszym polskim tłumaczem pieśni był opat witowski Jan, towarzysz wypraw Władysława Łokietka i domniemany autor drugiej części Bogurodzicy.

Zachowały się cztery redakcje średniowieczne utworu. Podstawą niniejszego wydania jest transliteracja Brucknera z zaginionego dziś rękopisu Biblioteki Publicznej w Petersburgu, sygn. Lat XVII Q. 131 (dawniej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego), zawierającego legendy o świętych. Tekst pieśni na k. 312 wpisany do legendy o Kalikście i Julianie. Według pierwszego wydawcy zabytek pochodzi z ok. 1420.

Ostatnie wydanie: Polskie pieśni pasyjne, s. 89—91 (tamże, s. 87—100, inne redakcje średniowieczne utworu).

w. 3 jestli — czy jest; żałość — zdarzenie budzące żal. w. 4 — tzn. którą by widział cały świat, w. 5 — ci, którzy powinni go byli miłować, w. 6 wszegdy — zawsze, w. 7 ninie ji — dziś go.