65428 Obraz8 (12)

158

nem. Istnieją jednak trwałe wspólne idee, które wiążą społeczeństwo w jedną całość, które nadają trwałość ustrojowi państwa,

0

Ustrój ten utrzymuje się przy życiu dzięki różnym pierwiastkom, różnym zasadom. Te zasady zmieniają się w biegu dziejów; jedne tracą swe znaczenie, inne je zdobywają. Jednakże trwałości ustroju nie zabezpieczy się przez sam fakt istnienia siły, przez najbezwzględniejsze nawet jej stosowanie.

Ustrój^ oparty na sile, jeżeli ma trwać, musi przeobrazić się w prawo.'Prawo nie jest biernem narzędziem siły, lecz samo-dzielnym pierwiastkiem życia społecznego. Trwały ustrój wyraża się w instytucjach prawnych, które ograniczają rządy siły, niczen^ nieskrępowanej. Rząd siły nie zdoła w sposób dowolny stworzyć sobie, jakiego chce prawa; by się utrwalić, musi oprzeć się ną poczuciu moralno - prawnem społeczeństwa. To poczucie, które daje wyraz dominującej w danej epoce solidarności społecznej, w obecnem stadjum dziejowego rozwoju opiera się

0    wspólność narodową. Dzięki tej wspólności, siła przeobraża się w prąwo. ,

Rozrost kierunków narodowych znajduje niekiedy skrajny wyraz w państwie monopolicznem. Naród jednak żyje w państwie i poza państwem. Monopolizacja całego życia społecznego przez państwo nie zabezpiecza na trwałe rozwoju narodu

1    jego potęgi. Niema też jednego typu państwa narodowego, jednego dla całego świata narodowego ustroju. Zwycięstwo idei nąrodowej wyraża się w różnorodności, a nje w jednostajności ustrojowej. Ustrój narodowy, to ustrój, w którym naród jest źródłem władzy, ustrój zgodny z charakterem narodowym; ustrój, który daje pełny wyraz poczuciu moralno - prawnemu narodu..

Autor, zastanawiając się nad stosunkiem siły i prawa, nie tracił z oczu założenia, że społeczeństwo składa się z żywych Judzi, że ich wartość określa wartość społeczeństwa- Dlatego też nie mógł ani pojąć prawa w sposób czysto formalny, ani też przypisać sile rozstrzygającego znaczenia w wewnętrznem życiu społeczeństw, jWięź społeczna utrzymuje się dzięki wspólnym uczuciom, instynktom, ideom, które ożywiają jednostki, składające się na społeczeństwo., U jego podstawy tkwią pewne elementarne idee moralnej natury, które nadają mu trwałość i odrębny charakter/

I jeżeli autor przeciwstawił się czysto mechanicznemu pojmowaniu społeczeństwa, ustroju i prawa, to pod tym względem pozostał w zgodzie z tradycją polskiej myśli politycznej. Od dawnych bardzo czasów, co już pełny wyraz znalazło w dziele Frycza Modrzewskiego „De emendanda Republica“, polska .literatura polityczna akcentuje mocno pierwiastki moralne, w życiu społecznem. Pozą społeczeństwem szuka żywego człowieka; poprzez pisane prawo lub rządy, siły chce trafić do sumień, do poczucia odpowiedzialności jednostki; kładzie wielki nacisk na wychowanie narodu, a mniej ceni różne formalne urządzenia i czysto zewnętrzne środki działania. Może było warto te rzeczy przypomnieć w chwili, kiedy mimo wszystko, co się wokoło nas dzieje, coraz mocniejsza jest tęsknota za panowaniem prawa.;