616 617

23. Typ: pazurnice — Onychophora

Synonim: pratchawce — Protrachaata

Diagnoza: bezkręgowce lądowe, o ciele cylindrycznym, robakowato wydłużonym, zróżnicowanym na głowę i tułów: głowa słabo odgraniczona, z parą pierścieńiowanych czułków, tułów jednolity, z 14 do 43 parami stożkowatych, nieczłonowanych odnóży.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Pazurnice są grupą starą, ich szczątki znane są z kambru. Obecnie żyje ok. 80 gatunków, które w ciągu minionych epok geologicznych prawie się nie zmieniły. Rozmieszczenie geograficzne wskazuje na ich reliktowy charakter. Większość żyje w strefie między zwrotnikami: w Indii, Tybecie, w środkowej i południowej Ameryce, na Antylach, południowej Afryce, część w strefach umiarkowanych: Nowej Zelandii i Australii. Występują w miejscach wilgotnych. w tropikalnych lasach, pomiędzy kamieniami, w ściółce, nad potokami, w jaskiniach. Są mało odporne na suszę, odporne na niskie temperatury. Gatunki występujące w Nowej Zelandii przeżywają 4 do 5 miesięcy w okolicach corocznie pokrytych śniegiem. W okresie zimowym lub w okresie suszy, chronią się w szczelinach skal i gleby, są nieaktywne. Nie mają większego znaczenia w biocenozach, występują nielicznie. Odżywiają się rozkładającą się materią organiczną albo drobnymi bezkręgowcami, na które polują nocą. Żyją kilka lat.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Są to bezkręgowce niewielkie, od 1,5 do 15 cm długie. Wykazują mieszaninę cech prymitywnych i wyspecjalizowanych, właściwych pierścienicom i stawonogom. Mają wygląd robakowaty (ryc. 229A). Ciało jest prawie cylindryczne, zróżnicowane na głowę i tułów, pokryte gęsto brodawkami ułożonymi w rzędy lub pierścienie. Brodawki są zakończone szczecinkami oskórkowymi lub płytkami. Dzięki brodawkom pazumica zanurzona w wodzie zostaje pokryta warstewką powietrza, co umożliwia na pewien czas oddychanie. Niektóre środowiska zamieszkałe przez pazurnice są okresowo zalewane wodą, szczególnie po gwałtownych, tropikalnych ulewach.

A

rjh

•m

D

Hyc. 229. Pazumica. A — wygląd ogólny, B — część głowowa (strona brzuszna), C — przekrój poprzeczny przez tułów. D — przekrój podłużny; b — brodawka, c — czułek, c — metanefrydium, g — gonada, i — mięsień, k — ślinianki, 1 — gruczoł śluzowy, m — mózg, n — układ nerwowy, p — przewód pokarmowy, s — serce, i — żuwaczki

Głowa (ryc. 229B) jest słabo odgraniczona od tułowia. Występują na niej parzyste, zewnętrznie pierścieniowane, czułki, a po stronie brzusznej brodawki gębowe i tzw. żuwaczki. Na brodawkach uchodzą gruczoły śluzowe, produkujące lepką wydzielinę, która może być wyrzucana na odległość do 30 cm i służy do łapania drobnych zwierząt; oblepia i unieruchamia zdobycz. Żuwaczki są wyspecjalizowanymi odnóżami I pary, mają kształt pazurów, są pokryte grubym oskórkiem, służą do łapania i rozcinania zdobyczy. Występują w zagłębieniu w głowie, zwanym jamą przedgębową.

Tułów jest długi, jednolity. Zaopatrzony jest w parzyste odnóża, w liczbie 14-43 par (liczba par jest różna u obu płci, a nawet u osobników tego samego gatunku). Na końcu tułowia, po stronie brzusznej, występuje otwór odbytowy.

Odnóża typu lobopodiów są uwypukleniami ściany ciała, nie mają wyodrębnionych mięśni, wchodzą do nich uchyłki hemocelu. nie są członowane. Mają kształty stożków, na końcu zaopatrzone są w parzyste oskórkowe pazury. W odróżnieniu od parapodiów pierścienic, są jednogałęziowe i osadzone brzuszno-bocznie, a nie bocznie.

617