66263 IMGh77 (10)

Koniecznym warunkiem powodzenia programu jest uznanie go przez wykonawców za sensowny i potrzebny oraz przygotowanie wykonawców do poprawnej jego realizacji. Kiedy uda się to osiągnąć, zagrozi konstruktorowi zupełnie inne niebezpieczeństwo: efekt nowości i efekt porządku.

Jak się zdaje, każda akceptowana nowość przynosi przez pewien czas lepsze rezultaty od dawnej praktyki nie dlatego, iżby była lepsza, ale dlatego, że za taką uważają ją wykonawcy.

Programy konstruowane w odwecie za niedoskonałość programów tradycyjnych są zwykle dokładniej przemyślane, opierają się na wyraźniejszych regułach. Ich wewnętrzny porządek, choćby błędny, jest bardziej wyrazisty, a związki między celami, materiałem i procesem dydaktycznym są jaśniejsze. Wszystko to sprawia, że nauczyciele, przynajmniej przez jakiś czas, przygotowują bardziej usystematyzowane lekcje i narzucają sobie mocniejszą samokontrolę.

5. OGRANICZENIA

Program będzie realizowany w pewnych warunkach materialnych i społecznych przez uczniów i nauczycieli charakteryzujących się pewnymi określonymi cechami. Jeżeli między programem a wszystkimi trzema rodzajami warunków nie będzie zgody, program nie przyniesie dobrych rezultatów. Projektant musi więc dostosować swój projekt do owych warunków, nazwij-my je ograniczeniami decyzji, albo ukształtować je według własnego życzenia odpowiednio wcześniej. Ta druga możliwość, choć nęcąca, nieczęsto bywa realna.

Ograniczenia dotyczą wykonawców programu, uczniów, warunków materialnych, innych programów, władz szkolnych i środowiska lokalnego.

NAUCZYCIELE

Każdy program wymaga od wykonawców pewnych kwalifikacji. Pierwsza to biegłość w przedmiocie nauczania. Tak zwana nowa matematyka w klasach początkowych zaczęła przynosić na świecie spodziewane efekty dopiero wtedy, gdy odpowiednio dokształcono nauczycieli lub gdy po jakimś czasie sami nabyli potrzebnego doświadczenia. Pierwsze lata obfitowały w niepowodzenia wywołane dysproporcją między tym, co nauczyciele umieli, a tym, co było niezbędne do nauczania według nowych programów. Gdyby ktoś chciał wprowadzić zintegrowane nauczanie języka polskiego, historii i estetyki, musiałby albo dobrać specjalny zespół nauczycieli, albo zorganizować specjalne kursy, albo ograniczyć integrację do stopnia, na jaki pozwalałaby wiedza nauczycieli.

Nawet z takimi samymi dyplomami nauczyciele mogą mieć różne przygotowanie pedagogiczne i różne pedagogiczne przekonania. Trzeba upewnić się więc, czy potrafią podjąć pedagogiczną koncepcję programu i czy będą chcieli ją zaakceptować.

Warto wziąć pod uwagę i mniej uchwytne rysy przyszłych wykonawców: motywację do pracy, do zmiany rutyny, do przyjęcia nowego programu, stosunki i przełożonymi, kolegami i uczniami, zawodową solidność i zdyscyplinowanie.

UCZNIOWIE

Szczegółowość możliwych do uzyskania informacji o uczniach zależy od przeznaczenia programu: dla jednej klasy czy dla kilkuset. Najpierw warto dowiedzieć się, jaki jest stan wiedzy i umiejętności ważnych z punktu widzenia celów programu i materiału nauczania. Być może trzeba będzie uzupełnić je tak, jak uzupełnia się wiedzę wstępną; w każdym razie stanowić one będą fundament uczenia się według naszego programu.

Potem dowiedzmy się czegoś o motywacji uczenia się, zainteresowaniu przedmiotem, zainteresujmy wzorcami wyniesionymi ze środowiska domowego i samym środowiskiem domowym, stosunkami społecznymi w szkole i w klasie, zdolnościami, zdrowiem itd.

WARUNKI MATERIALNE

Prawie nigdy nie jest tak, by konstruktor programu dysponował nieograniczonym czasem na realizację programu; traktuje jako obiektywnie dany czas przyznany mu przez kogoś innego lub wynegocjowany z konstruktorami programów do nauczania innych przedmiotów. Program może wymagać wydania pieniędzy: na ile można liczyć? Mogą być potrzebne wycieczki, specjalnie urządzone i przestronne pomieszczenia, specjalnie przygotowane podręczniki, drukowane materiały dydaktyczne, sprzęt audiowizualny. Niedostatki materialne ograniczają inwencję konstruktora programu, jeśli jednak nie będzie liczył się z nimi, może wyprodukować program nierealizowalny, choć świetny sam w sobie.

POWIĄZANIA Z INNYMI PROGRAMAMI

Ten sam uczeń uczy się wciągu tygodnia szkolnego według kilku programów, w poprzednich klasach przeszedł jakieś programy, w wyższych już czekają na niego następne. Nasz program musi zatem znaleźć swoje miejsce pośród innych programów. Zgodne, a przynajmniej niesprzeczne, muszą być cele i główne idee tych programów; realizowanie jednych nie powinno utrudniać realizowania innych. Trudno byłoby np. zaprojektować w programie biologii miesięczny obóz naukowy w lesie, jeśli kolidować miałoby to z programem języka polskiego opartym na cotygodniowych wizytach w teatrze.

Nasz program musi opierać się na wcześniejszych programach, ale i liczyć się z programami, które przyjdą później. Można wyobrazić sobie zrywający z zasadą chronologii program historii dla całej szkoły średniej, ale nie dla jednej, powiedzmy drugiej, klasy.