70644 Zdjęcie0538 (2)

I M Wyj2, ¹

I

^re,aCjom»i^N

wjH

tteAfadanad^l

ru

ólne zajęcia nie oą .c rozważania nadw ił specjalnie zalet y ;z ma się z innymin etyk zawodowych.]! I uzasadnienie poślij

ego ludzkiego doi i) zasadę umMtk ji i dobrego działa c poniżej. , rje, jeżeli zachrn i czegoś (zło)iś ymalnym ipom v sam raz. Jeśli > definiowania cuci r uniwersalneja zasady tej wynik łoty środek, efiniując je jato ychą) a lękliw >ta ta przynależ!

'ć żołnierze. Ce lic nie stoi na rzy są wpraw-

dzie mniej mężni, ale za to nie mają żadnego innego dobra; bo ci gotowi są narażać się na niebezpieczeństwo i życie swe oddać w zamian za niewielkie korzyści⁶⁶. Idący tym szlakiem św. Tomasz z Akwinu napisał, że cnota męstwa przynależy nie tylko żołnierzom, lecz ludziom postępującym zgodnie z jej definicją. Dlatego jest męstwo większe niż śmierć żołnierza na polu walki. Jest nim śmierć męczeńska za wiarę, która jest niewątpliwie rzeczą wielką. A tak oddanie rzeczom wielkim jest wykładnikiem postępowań, które dziś nazywamy honorowymi.

W rejestrze cnót stosowanym przez Arystotelesa nie ma takiej wartości jak honor. Wielu etyków łączy jednak tę wartość z taką cnotą z tego rejestru jak poczucie własnej wartości czyli słuszna duma. Niemniej, Arystoteles sporadycznie używa sformułowania poczucie honoru, które identyfikuje z taką wartością jak wstyd. Wartość tę raz nazywa cnotą innym zaś razem odmawia jej charakteru cnoty⁶⁷. Nazywając poczucie honoru cnotą umiejscawia je jako źródło męstwa obywatela czyli cywilnej odwagi. Męstwo tego rodzaju traktuje jako pierwsze wśród pięciu jego rodzajów⁶⁸. Jest to bowiem męstwo najbardziej spełniające wymóg umiarkowania wśród takich rodzajów męstwa rzeczywistego i pozornego⁶⁹ jak męstwo: racjonalne, emocjonalne (najnaturalniejsze i rzeczywiste), świadome (rzeczywiste) i nieświadome⁷⁰.

Męstwo obywatelskie, czyli odwaga cywilna, jest rodzajem męstwa rze-czywistego. Jest ono oparte na poczuciu wstydu⁷¹ (honoru?). Polega zaś ono na narażaniu się obywateli na niebezpieczeństwo... w obawie przed grożącymi im ustawowo grzywnami lub zniewagą albo też na nadziei otrzymania zaszczytnego odznaczenia¹². Wyraża się zaś ono w pozbawianiu czci tchórzów i czczeniu mężnych. Z kolei wstyd definiowany jest jako umiar pomiędzy bezwstydem a skrajną nieśmiałością. Bo ten, kto nie liczy się z niczyim sądem, jest bezwstydnym, a kto liczy się z sądem każdego jest nieśmiały: kto natomiast liczy się z sądem ludzi, którzy uchodzą za uczciwych, ten jest wstydliwy⁷³ — ma poczucie honoru (?). Czło-

“ Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 5, wyd. cyt, s. 141.

⁶⁷    Por.: Tamże, s. 166-167 i 138.

⁶⁸    Zob.: Tamże, s. 137—141.

⁶⁹    Por.: Tamże, s. 140.

⁷⁰    Zob.; Tamże, s. 138-140 i 441.

⁷¹    Tamże, s. 441.

⁷²    Tamże, s. 137.

⁷³    Tamże, s. 453.

95