71742 IMG 1411271334

36 Człowiek - Instrukcja obsługi

i męczące emocje oraz powoduje różne formy obrony przed dalszym niepoWodJ$3j| Ludzie dążą więc do zapewnienia sobie dobrostanu poprzez osiąganie dwóch ogólnym celów: utrzymania pozytywnego Wizerunku własnej osoby (hedonizm) oraz skuteczno** działań (sukces). Innymi słowy, motywacja aktora wiąże się z realizacją ważnych celów i na tej drodze może on prezentować bardziej tendencyjne spostrzeganie własnych zachowań. Natomiast spostrzeganiem obserwatora w większym stopniu kieruje motywacja poznawcza, która budzi potrzebę trafnego odgadnięcia rzeczywistych powodów zachowań innych osób, także przejawianych przez nich prawidłowości psychologiem i nych. Badania wskazują, że ta potrzeba nie zapewnia odpowiedniego poziomu trafności w wypadku oceniania bliskich osób (np. Malloy, Albright, 1990), ponieważ ocenianiu t tych osób towarzyszy silniejszy niż zazwyczaj afekt i motywacja do ochrony (stają się częścią Ja), a to wypacza przebieg poznania. Na przykład Giin Semin i Klaus Fiedler (1991) są przekonani o istnieniu ogólnej tendencji do mówienia o sobie i o łubianych osobach w kategoriach konkretnych, a o mniej znanych lub pielubianych innych -w kategoriach bardziej ogólnych. Procesy percepcji, oceniania czy kategoryzowania | bliskich osób różnią się od aiialogicznych procesów zaangażowanych w tworzenie abstrakcyjnego konstruktu „ludzie”. Wydaje się, że spostrzeganie w ostatnim rozumieniu łączy się z aktywizacją ogólnej wiedzy społecznej, także potocznej wiedzy o prawidłowościach psychologicznych. Przypuszczać można, że obserwacja cudzych zachowań, szczególnie gdy dotyczy „ogółu ludzi”, a nie bliskich osób, ma szanse przebiegać trafnie. Prawdopodobnie uruchomienie konceptu „ludzie” powoduje przełączenie systemu operacyjnego (to obszar, do którego docierają informacje z otoczenia i porównywane są z danymi zakodowanymi w pamięci) z poszukiwania w pamięci trwałej informacji konkretnych i epizodycznych czy pojedynczego schematu osoby — na posługiwaniesię potoczną wiedzą społeczną. Zabieg ten sprzyjamotywacji trafności. Gdy celem staje się trafność (cel może być wzbudzony automatycznie lub świadomie), a potrzebą pewność sądu, wówczas sposób poszukiwania informaćjH ich przetwarzania jest przemyślany, intencjonalny i wysiłkowy.

Można więc przypuszczać, że w przeciwieństwie do aktora obserwator*- szczególnie ten, który dysponuje zdolnościami, wiedzą i pełnymi zasobami oraz jest motywowany do wydawania trafnych sądów - ma szanse na właściwe diagnozowań(e®rzejawów odchyleń od racjonalności występujących w zachowaniach innych ludzi. Wyniki badań nad tymi problemami znajdują się w drugiej części książki.