78919 PICT6203

12 WPROWADZENIE DO METODOLOGII BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

1. Świadomość potrzeby badań pedagogicznych

Nieodzownym warunkiem należycie przygotowanych, przeprowadzonych i opracowanych badań pedagogicznych jest uświadomienie sobie ich znaczenia dla wzbogacenia dorobku naukowego pedagogiki. Bez spełnienia tego warunku badacz narażony jest na przysłowiowe „wywarzanie otwartych drzwi", a więc na nikomu niepotrzebne badania. Dlatego niezbędna jest znajomość dotychczasowej wiedzy o problemie, którego mają dotyczyć podejmowane badania. Szczególnie dużą wagę przywiązuje się do przeprowadzonych dotychczas badań związanych z interesującym badacza problemem. Istotna jest tu próba ich krytycznej oceny pod względem poprawności metodologicznej. Ale bynajmniej nie mniej ważna jest wiedza o samym problemie jako przedmiocie zamierzonych badań. Chodzi mianowicie o w miarę wielostronne poznanie problemu, a więc zarówno w świetle różnych stanowisk prezentowanych w literaturze przedmiotu na jego temat, jak również niektórych opinii zdroworozsądkowych.

Podporządkowanie badań potrzebom praktyki pedagogicznej

Potrzebę badań pedagogicznych uzasadnia w niemałej mierze aktualność problemu, jaki pragnie się rozwiązać z ich pomocą. Mówi się wtedy o problemie odpowiadającym na pilne potrzeby społeczne. Rozwiązanie jego może dopomóc w usprawnieniu lub unowocześnieniu pracy dydaktycznej i wychowawczej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi. To znaczy, staje się ono pożyteczne dla mniej lub bardziej szeroko pojętej praktyki pedagogicznej, co zazwyczaj podnosi rangę poszukiwań naukowo-badawczych.

Rzecz jasna, nie wszystkie badania pedagogiczne, poprzedzane staranną analizą badanego problemu, wnoszą coś twórczego do zasobu wiedzy pedagogicznej. Po prostu mogą okazać się niedostatecznie przemyślane lub nie potwierdzać pokładanych w nich nadziei na pełne rozwiązanie określonego problemu badawczego. Jednak mają głębszy sens, o ile badacz nie ukrywa swej „przegranej" i potrafi wysuwać ze swych rozczarowań wiążące wnioski w sprawie dalszych poczynań badawczych.

Pomimo nie zawsze uwieńczonych spodziewanymi wynikami badań pedagogicznych, warto i trzeba podejmować je również w tym celu, by rzeczywiście mogły one służyć praktyce pedagogicznej. Podejmowane jedynie np. dla osobistej satysfakcji, w tym także zaspokojenia własnej ciekawości, nie służyłyby swemu przeznaczeniu, jakie wynika choćby z charakteru pedagogiki jako nauki praktycznej, a nie tylko teoretycznej. Badań takich oczekują szczególnie praktycy. Bez liczenia się z ich oczeki-

I. MINIMUM WYMAGAŃ STAWIANYCH BADANIOM... 13

waniami badania pedagogiczne znalazłyby się niejako w próżni społecznej, czyli nie byłyby nikomu w zasadzie — poza osobą je przeprowadzającą - potrzebne.

Inne uzasadnienia potrzeby badań pedagogicznych

Z drugiej strony nie sposób zapominać, że niekiedy badania pedagogiczne mogą mijać się z oczekiwaniami praktyków. Bywają one wtedy odpowiedzią nie tyle na potrzeby praktyki pedagogicznej, ile przede wszystkim podejmuje się je np. celem zapełnienia tzw. „białych plam" w pedagogice lub sprawdzenia słuszności niektórych założeń teoretycznych. W przypadku takim badania pedagogiczne mogą oczywiście w niedalekiej przyszłości okazać się również użyteczne dla codziennej praktyki pedagogicznej, a nawet być bardziej dla niej przydatne niż badania zorientowane na zaspokojenie oczekiwań nauczycieli, wychowawców, rodziców. Niemniej jednak badania pedagogiczne, które nie służą bezpośrednio praktyce pedagogicznej, a więc nie odpowiadają na jej potrzeby, powinny być raczej rzadkością. W zasadzie bywają przeciwwskazane, zwłaszcza w przypadku studentów i młodszych pracowników nauki.

Ponadto warto wiedzieć, że wspomniana wcześniej wewnętrzna satysfakcja z przeprowadzanych badań pedagogicznych stanowi często istotny przejaw pozytywnej motywacji do ich przeprowadzania i korzystnie świadczy o ich wykonawcy. Brakiem takiej satysfakcji może odznaczać się badacz, który przeprowadza badania wyłącznie na zamówienie lub z nakazu czy też li tylko z przyczyn gratyfikacyjnych. W takim przypadku badacz jest zwykle dobrym fachowcem, należycie obeznanym z zasadami badań pedagogicznych, ale pozbawionym twórczej inwencji i szerszego, spojrzenia na rozwiązywany problem. To znaczy, podejmując badania bez większej pasji badawczej, przeprowadza je w miarę poprawnie, lecz z reguły bez głębszego zaangażowania się w ich przeprowadzenie, a tym samym w sposób rutynowy, a nie nowatorski i prawdziwie poszukujący.

Słowem, istnieje pilne zapotrzebowanie na badania pedagogiczne, które nie tylko przyczyniają się do naukowego rozwoju pedagogiki, lecz również do usprawniania i unowocześniania działalności pedagogicznej w szkołach oraz pozostałych instytutach opieki i wychowania, a także w rodzinach. Właściwy sposób przeprowadzania tego rodzaju badań zawdzięczają one w dużej mierze pogłębionej znajomości problemu, jakiego dotyczą i wcześniejszym badaniom na podobny temat, łącznie z ich krytyczną oceną. Doniosłą w tym rolę odgrywa również pozytywna motywacja do zajmowania się nimi.