81541 Językoznawstwo ogólne zagadnienia do egzaminu

Zagadnienie: historia badań lingwistycznych - starożytne indie, grecja, rzym, średniowieczna europa¹

STAROŻYTNOŚĆ

indie - podstawa językoznawstwa europ, od XVIII / XIX w.

Do III w. p.n.e. - wiedza gramat. przekazywana ustnie.

Kulminacja zainteresowań językoznawczych - IV i V w. p.n.e. (b. wysoki poziom, aż do pocz. XIX w.).

Przyczyny zainteresowań językoznawczych Hindusów:

1. rozwarstwienie społeczne (kasty) postulat czuwania nad czystością i poprawnością językową -» badania teoretyczne nad budową języka

2. psychika Hindusów - język traktowany jako lingua sacra, dar Boga

3. potrzeby natury fizjologiczne - stare teksty po upływie wieków wymagały objaśnienia i egzegezy

4. wyjątkowa przejrzystość budowy sanskrytu

Początki gramatyki ind. - szkolne zbiory reguł wymowy (gł. dla celów relig.), tzw. PRA7IŚAKHYA-SUTRA (z różnych czasów).

Gramatycy ind.:

1. YASKA - prekursor gramatyki ind. - komentarz do fragmentów Rigwedy, zebranie ówczesnego stanu wiedzy w dziele Nirukta

2. PANINI (IV w. p.n.e.) - największy gramatyk ind. -1 systematyczna gramatyka ind. (I gramatyka na świecie) A$JADHYA YT(8 ksiąg)

terminy gramat., zasady analizy, wyrazy złożone, system przypadkowy, derywacja (przyrostki podst. i wtórne), akcent, alternacja wokaliczna, wyrazy w zdaniu (składnia); słownik - lista pierwiastków wymienia 68 swych poprzedników

3. KATYAYANA (II w. p.n.e.)

4. VAMANA (VI w. n.e.)

5. VÓPADEVA (XII w. n.e.) - elementarna gramatyka sanskrytu - podsumowanie starożytnej wiedzy gramatyki ind.

(I inni).

Prace leksykograficzne:

1. wokabularze zawierające listy pierwiastków zbiory wyrazów synonimicznych i homonimicznych, często wierszowane;

2. Amarakdśa

3. kres tej działalności stanowi Hemacandra

Wartość naukowa dorobku gramatyki Hindusów:

1. alfabet - napisy typu hieroglificznego na różnych przedmiotach i tabliczkach, najstarsze zabytki pisane alfabetem brahmi, potem devanagari (pismo sylabiczne, 47 znaków samodzielnych, b. skomplikowane)

2. klasyfikacja głosek - samogłoski, dwugłoski, spółgłoski, przydech

3. pojęcie „sphota" 'forma dźwiękowa'

4. sandhi 'junktura między morfemowa i międzywyrazowa

5. nauka o akcencie wyrazowym i zdaniowym

6. systematyzowanie i klasyfikowanie obiektów morfolog. - wydzielenie najmniejszych jednostek morfolog., podstawowe podziały i kategorie morfolog.

7. słowotwórstwo - kompozycja nominalna

8. leksykografia - uporządkowanie słownika Cechy tego językoznawstwa:

• językoznawstwo materiałowe

• I gramatyka opisowo-normatywna

• gramatyka systemu, nie tekstu

• posługiwanie się symbolami algebraicznymi

• charakter synchroniczny i szczegółowy

• precyzja i systematyczność opisu

GRECJA

-» JĘZYKOZNAWSTWO TEORETYCZNE

Podstawowe pytanie: czy język może być narzędziem poznania rzeczywistości?

Dyskusja w staroż, Grecji

Heraklit (VI / V w. p.n.e.; zmienność i płynność języka, czynnik stały to wewnętrzny rozum {logos) - stosunek między językiem a rzeczywistością; język = słownik, wyrazy) stojąc na stanowisku obiektywizmu i realizmu poznawczego formułuje tezę wyjściową o związku naturalnym, motywowanym języka z rzeczywistością. Stanowisko to podziela Pitagoras (VI w. p.n.e.; związki między językiem a rzeczywistością; konstruowanie etymologii). Eleaci (VI-IV w. p.n.e.; Ksenofanes, Parmenides, Zenon) wprowadzają rozróżnienie między bytem obiektywnym, realnym, i subiektywnym, percypowanym zmysłowo, wprowadzając do dyskusji problem subiektywizmu poznania (człowiek - twórca i użytkownik języka). W konsekwencji Demokryt z Abdery (V-IV w. p.n.e.) stwierdza, że język z konieczności może pozostawać w związkach z doznaniami subiektywnymi - cechuje go zasada umowna (związki wyrazów z rzeczami oparte na zewnętrznym, subiektywnym wrażeniu i potocznym mniemaniu). Sofiści (V-VI w. p.n.e.) te 2 stanowiska przeciwstawne przenoszą z rzeczywistości fizycznej na płaszczyznę stosunków ludzkich, stwierdzając, że wszystko jest tu umowne, więc język jest oparty na zasadzie thesei (język to urządzenie ludzkie, zjawisko oparte na umowie). Platon (427-347) rozważający rzecz ze stanowiska przeciwieństwa bytu idealnego i realnego jednocześnie, wniósł relatywizm wyrażający się w pytaniach, o ile język jest oparty na zasadzie thesei, a o ile physer, narzędziem poznania ma być etymologia. Arystoteles (384-322) antynomię thesei i physei przenosi na płaszczyznę prawdy i fałszu, jednocześnie z analizy pojęcia wyrazu, czyli słownika, na analizę struktur tekstowych, czyli składni (między językiem a rzeczywistością pośredniczy człowiek, jego myślenie; wyrazy są znakami (symbolami) w stosunku do rzeczy i pojęć; przesunięcie punktu ciężkości analizy z systemu na TEKST). Ponownej rewizji teorii physei i thesei dokonał Epikur (341-270; stanowisko materialistyczne; to ludzie wytworzyli język). Stoicy (np. Chrysippios z Soloi; ok. 280-207), akceptując logikę Arystotelesa, przenoszą gł. ciężar w teorii poznania z przedmiotu na podmiot (język to twór i zjawisko naturalne, ale nie w znaczeniu absolutnym - w sporze anomalistów i analogistów po stronie anomalii), co wyeliminowało język z kręgu problematyki filozoficznego.

Na podstawie: Adam Heinz, Dzieje językoznawstwa w zarysie, Warszawa 1978.