Choroby lasu0032 jpeg

„Las" na pustyni (industriogenicznej) - trzdnnik i pojedyncze drzewa

Kompleks nieszczęść - grunt porolny, monokultura, susza, huba korzeni, owady...

tycza cieśli (Acanthocinus aedilis) i rębacza pstrego (Rhagium inąuisitor), „dobijających” drzewostan wspólnie z opieńkami i korzenioweem wieloletnim;

•    gradacja boreczników: sosnowca (Diprion pi ni) i podobnego (D. simile) w latach 1950-1960 w Polsce południowej, w wyniku której nastąpiło zniszczenie igieł sosny. Jakkolwiek po załamaniu się gradacji nastąpiła regeneracja aparatu asymilacyjnego, jednak w latach 1959-1960 młode pędy zaatakował grzyb Cenangium ferruginositm i wiele drzewostanów zamarło;

•    pełna defoliacja dębów w^r 1972 r. po żerach zwójki zieloneczki (Tortrkc nińdana), pię-clzika przedzimka (Operophtera brumata) i zimowka ogołotniaka (Erannis defolia-ria). W wyniku regeneracji nastąpiło odtworzenie koron, jednak okres lata sprzyjał infekcji wszystkich młodych liści i pędów przez M. alphitoides - sprawcę mączniaka dębu - oraz uaktywnieniu się opieniek.

Choroby lasu to przede wszystkim choroby kompleksowe (wieloczynnikowe) - charakteryzujące się udziałem wielu czynników stresowych i sprawczych, często występujących równocześnie, oddziałujących synergicznie (obecność jednego czynnika wzmaga aktywność innego) na poszczególne elementy ekosystemu leśnego. Istotną rolę w⁷ ich przebiegu odgrywają zakłócenia w⁷ bilansie wodnym (susze, wahania poziomu wód gruntowych), długotrwale nękające występowanie wielu gatunków⁷ owadów leśnych oraz ich wzmożone występowanie w⁷ formie gradacyjnej czy też stała obecność patogenów korzeni - opieniek i korzeniow⁷ca wieloletniego. Wszystkie te czynniki mają istotny wpływ, choć o różnej intensywności, na powstawanie i przebieg zjawisk chorobowych i procesów⁷ szko-dotwórczych w^T różnych drzewostanach. Ze względu na powszechność występowania na

Zawarł)/ drzewostan świerkowy w reglu górnym Gór Izerskich (fot. Andrzej Gorzelak)

dużych przestrzeniach i na intensywność powodowanych szkód, zjawiska te można zaliczyć do chorób lasu. Notowane były wcześniej, jednak od lat pięćdziesiątych, a więc w czasie ostatniego półwiecza, w drzewostanach nie tylko gospodarczych wystąpiły zjawiska chorobowo związane kolejno z: zamieraniem wiązów; jodeł, dębów; świerków; buków, jesionów czy topól. Istotną, a niejednokrotnie kluczową rolę w⁷ przebiegu chorób wieloczynnikowych odegrały zanieczyszczenia przemysłowo i anomalie pogodowe.

Szczególne znaczenie dla lasów; leśnictwa oraz społeczeństw Europy Środkowej miało w niedalekiej przeszłości zjawisko nazwane zamieraniem lasu (Waldsterben, Forest Decline), którego klęskowo nasilenie obserwowano pod koniec lat siedemdziesiątych i na początku osiemdziesiątych. Na wielkich obszarach leśnych obserwowano wówczas redukcję witalności u co najmniej 10 gatunków⁷ drzew; niezależnie od warunków glebowych i klimatycznych. Uszkadzane były nie tylko drzewa, ale las jako całość. Ze względu na aspekty społeczno-polityczne było to jedno z najbardziej przebadanych zjawisk chorobowych, zaś poszczególne grupy uczonych głosiły autorskie hipotezy. Należały do nich: hipoteza kwaśnych opadów; oddziaływania ozonu, niedoboru wapnia i magnezu, nadmiaru związków azotowych, hipoteza infekcyjna, suszy, oddziaływania klasycznych imisji SO* błędów hodowlanych i wiele innych, podsumowanych w efekcie kompleksową teorią stresu. Była ona m.in. podstawą opracowania przez Maniona (1981 r.) spiralnego modelu wieloezynnikowej choroby lasu, zakładającej równoczesne, synergiczne współdziałanie wielu czynników⁷ stresowych, grupowanych zwykle jako czynniki predys-pozyeyjne, inicjujące i współuczestniczące. Obecnie jest to jedna z licznych teorii chorób kompleksowych, zaś obszerne omówienie tych teorii znajdzie zainteresowany Czytelnik w⁷ tomie II, cz. 1, str. 387-412 materiałów⁷ Kongresu Leśników Polskich.

65