239

19.4. Międzykulturowe podejścia do wyjaśniania emocji 239

A. Teoria Schachtera-Singera

1.    Stanley Schachter i Jerome Singer zaproponowali dobrze znaną dwuczynnikową teorię emocji. Zgodnie z nią najpierw odbieramy bodziec i to wywołuje pobudzenie fizjologiczne. Źródłem tego pobudzenia może być zarówno spostrzeżenie bodźca zewnętrznego, jak i bodziec wewnętrzny, np. wówczas, gdy jesteśmy pod działaniem takiego czy innego leku lub narkotyku. Powstałemu w nas pobudzeniu nadajemy jakąś etykietę i ten właśnie proces prowadzi do odczuwania określonej emocji. Uwagi wymaga fakt, że zgodnie z tą koncepcją to samo doświadczenie mogłoby u jednej osoby wywołać doznanie szczęścia, a drugą doprowadzić do gniewu: wszystko zależy od sposobu, w jaki poznawczo etykietujemy dane doświadczenie.

2.    Dziś już wiadomo, że dwuczynnikową teoria emocji nie jest w pełni słuszna, ponieważ badania wykazały odmienność wzorców pobudzenia odpowiadających różnym emocjom. Zatem tym, co powoduje, że doświadczamy określonych emocji, nie jest sposób etykietowania jakiejś jednej formy pobudzenia.

B. Lazarusa teoria kolejnych procesów

1.    Zdaniem Ryszarda Lazarusa (i wcześniej Magdy Arnold) do doświadczania emocji prowadzi nas nasze myślenie o danej sytuacji. Lazarus twierdzi, że gdy oceniamy sytuację, przechodzimy przez kolejne stadia.

2.    Najpierw dokonujemy oceny pierwotnej, za pośrednictwem której określamy potencjalne konsekwencje tego, co się dzieje. Następnie dokonujemy oceny wtórnej, dotyczącej możliwych sposobów poradzenia sobie z sytuacją. Może to (choć nie musi) prowadzić do przewartościowania tej sytuacji, zależnie od tego, czy uznamy pierwotną ocenę za słuszną, czy nie.

3.    Według Lazarusa ocena determinuje doświadczane przez nas emocje. Tak więc poznanie wyprzedza emocje.

C. Zajonca teoria rozdzielenia emocji od poznania

1.    Robert Zajonc kwestionuje słuszność teorii Lazarusa. Sądzi, że systemy poznawczy i emocjonalny są względem siebie odrębne i wobec tego poznanie nie może zawsze wyprzedzać emocji.

2.    Zajonc dowodzi, że emocje są ewolucyjnie wcześniejsze niż poznanie. Twierdzenie, że poznanie musi poprzedzać emocje, jest więc z ewolucyjnego punktu widzenia pozbawione sensu. Na przykład zwierzęta niższe potrafią bać się drapieżników, choć nie występują u nich złożone procesy poznawcze.

19.4. MIĘDZYKULTUROWE PODEJŚCIA DO WYJAŚNIANIA EMOCJI

Batja Mesąuita i Nico Frijda przeprowadzili obszerne analizy międzykulturowe dotyczące emocji i na podstawie tych badań twierdzą, że zrozumienie emocji wymaga uwzględnienia wielu wzajemnie powiązanych komponentów sytuacji.

A. Komponenty w teorii Mesquity-Frijdy

1.    Wydarzenia poprzedzające są tym, co dzieje się bezpośrednio przed doznaniem emocji.

2.    Kodowanie wydarzeń to sposób, w jaki interpretujemy i kategoryzujemy to, czego doświadczamy.

3.    Ocena oznacza wartościowanie przez nas wydarzeń z uwagi na ich znaczenie, np. jako zapowiadających potencjalne niebezpieczeństwa lub nagrody.

4.    Wzorzec reakcji fizjologicznej oznacza zmiany fizjologiczne, jakie następują w odpowiedzi na zakodowane przez nas i ocenione wydarzenia.

5.    Gotowość do działania oznacza, że czujemy się skłonni do podjęcia w odpowiedzi na daną emocję określonych czynności.

6.    Zachowanie emocjonalne to czynności rzeczywiście podjęte w odpowiedzi na daną emocję.

7.    Regulacja odnosi się do wzmacniania przez nas lub tłumienia doznawania emocji i ich ekspresji.