28 29 (14)

28 Przedsiębiorstwo w biznesie międzynarodowym — zagadnienia wstępne

i globalizacją wzrostu znaczenia umiejętności tworzenia, wykorzystania i od*, wiedzy i umiejętności. Poza tym w obliczu wzrostu znaczenia wiedzy organy nej oraz geograficznego zasięgu prowadzonej działalności godne uwagi są nia TPW dotyczące konieczności zapewnienia silnych bodźców, opierając » prawach własności dla menedżerów. W związku z postępującą internacjonalnej, i globalizacją szczególnie ważne wydaje się poruszane w TPW zagadnienie firmy. Integracja fum z komplementarnymi aktywami powoduje, zatem wzrtotu łącznej wartości, natomiast integracja firm z aktywami ekonomicznie niezależny może obniżyć ich wartość.

W teorii produkcji zespołowej (TPZ) jako przyczynę tworzenia firmy przyjmy, się dążenie właścicieli poszczególnych zasobów do zwiększenia ich produluyi. ności. Efektem takiego postępowania jest specjalizacja poszczególnych zasobfo, która z kolei wymusza zachowania kooperacyjne. Kooperacja jest możliwa żarów, no w strukturach rynkowych, jak i wewnątrz firmy. Firmę wyróżnia jedynie zespołowe wykorzystywanie czynników produkcji oraz centralna pozycja jediq strony w zarządzaniu wszystkimi innymi czynnikami produkcji. Wamnkien uruchomienia produkcji zespołowej jest osiągnięcie większej wartości produktj całkowitej wytworzonej przez zespół niż sumy wartości, jakie mogłyby byt wytworzone przez poszczególne czynniki działające oddzielnie, po powiększam o koszty organizowania i dyscyplinowania zespołu (Alchian, Demsetz, 1972, s. 193). Podstawowa teza TPZ dotyczy tego, iż wykorzystanie czynników produkt) jest tym lepsze, im ich wynagrodzenie pełniej odpowiada ięh produkcyjności. Jeże i zatem pomiar produkcyjności jest błędny, przez co korelacja między wynagro dzeniem a produkcyjnością słabnie, pogarsza się ta ostatnia (Alchian, Demseiz 1972). Znaczenie TPZ w dobie postępujących internacjonalizacji i globalizacji polega na wskazaniu źródeł wzmocnienia przedsiębiorstwa, Wynikających z właściwej regulacji pracy zespołowej, kontraktów z poszczególnymi pracownikami i mene dżerami, systemów wynagrodzeń oraz procedur informacyjnych i monitoringu.

Zgodnie z koncepcją teorii zespołów (TZ) firma jest nie tylko narzędziem alokacji zasobów, lecz także miejscem ich kreowania. Od rynku różni ją to, że je* organizacyjną formą dla stabilnej i efektywnej kooperacji. Jednostki tworzą zespół nie w celu uporania się z oportunizmem lub innymi niekorzystnymi działaniami wynikającymi z asymetrii informacji. Ich celem są odpowiednie zachowanii w niepewnym otoczeniu, co ma ułatwić właściwa struktura organizacyjna (Anki, 1986). Obserwując zmiany otoczenia firm związane z procesami globaJizflcyjnymi, należy stwierdzić, iż zintensyfikowane przemiany następują w obrębie wszystkich czynników, które w TZ przyjmuje się jako kryteria wyboru właściwej strulnui) organizacyjnej. Przede wszystkim, w związku z dynamicznym wzrostem znaczenia produktów i usług intensywnych technologicznie, rosną wymagania w zakresie poziomu kompetencji zatrudnionych, nowoczesności wykorzystywanej technologii, sprawności systemów koordynacji etapów produkcyjnych oraz sposobów radzenia sobie z rosnącą zmiennością otoczenia. Stąd tak duże znaczenie tej koncepcji

Zagadnienie ekspansji zagranicznej a teorie przedsiębiorstwa 29

w badaniu zachowania się przedsiębiorstw w dobie intensywnej internacjonalizacji j globalizacji.

W teorii kosztów transakcyjnych (TKT) firma jest traktowana jako struktura regulacji, umożliwiająca minimalizację kosztów transakcyjnych, rozpatrywana przy przyjęciu trzech założeń behawioralnych: ograniczonej racjonalności, po-datności na oportunizm i neutralności w stosunku do ryzyka (Williamson 1998, s. 33—35). Siły sprawcze i mechanizmy procesów internacjonalizacji i globalizacji oddziałują na badane w TKT czynniki decydujące o optymalnej granicy firm. Z jednej strony wzrastają konieczne nakłady na innowacje, a wraz z nimi poziom ryzyka, co skłania do ograniczania liczby rozwijanych kompetencji i(Iub) dzielenia kosztów ich rozwijania z kooperantami. Poza tym wzrasta znaczenie wykorzystania potencjału intelektualnego i kreatywności pracowników, co w świetle TKT powinno ograniczać rozmiary firmy. Z drugiej jednak strony dzięki nowoczesnym technologiom teleinformatycznym i automatyzacji procesów jest możliwe zapewnienie znacznie lepszej koordynacji przy zachowaniu wysokiego poziomu elastyczności. Kolejnym istotnym zagadnieniem związanym z TKT jest forma organizacyjna korporacji⁴. W teorii kosztów transakcyjnych argumentuje się, że zarówno forma scentralizowana „U", jak i forma przedsiębiorstwa holdingowego „H” są nieefektywne i powodują zakłócenia swobody menedżerskiej, w miarę zwiększania się wielkości i kompleksowości firmy. Zalecana jest natomiast forma „M", tj. struktura, która opiera się na tworzeniu wydziałów operacyjnych, zorganizowanych zgodnie z podziałem na produkty, marki i obszary geograficzne, oraz zapewnieniu wsparcia przez jednostki centralne. Podkreśla się znaczenie silnych kierowników--zarządców oraz zespołów doradczych i finansowych umiejscowionych w centrali, które usprąwniąją kontrolowanie wyników działalności oddziałów, alokację zasobów między oddziały oraz w planowanie strategiczne. W teorii kosztów transakcyjnych porusza się także zagadnienie kontraktów na rynku pracy, które staje się niezmiernie istotne w obliczu związanego z globalizacją wzrostu znaczenia wiedzy i kwalifikacji pracowników.

Jak wynika z przedstawionej w tym podrozdziale analizy najważniejszych grup teorii przedsiębiorstwa, zagadnienia internacjonalizacji i globalizacji działalności przedsiębiorstw nie są podstawowym przedmiotem zainteresowania w ramach współczesnych teorii przedsiębiorstwa⁵. Teorie te w zasadzie nie ujmują explicite problematyki umiędzynarodowienia. Wątki intemacjonaiizacyjne są w nich podejmowane implicite, a wyciąganie daleko idących wniosków jest utrudnione.

* Przeą korporację rozumie się przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą w co nąjpmiej dwóch sektorach j(lub) w co pajmniej dwóch krajach, podporządkowaną wspólnej strategii.

¹ W opracowaniu (Owęzarzak, 2001) podjęto próbę uporządkowania rezultatów analizy teorii pizedijębiorslwa w porządku poszczególnych obszarów jego funkcjonowania: struktur organizacyjnych. Wiądzuniii produkcją, jakością i logistyką, zarządzania kadrami, zarządzania potencjałem technologicznym, zarządzania marketingiem, zarządzania finansami oraz realizowania strategii konkurencji.