2

-    globalizacja - problemy podziału świata, wojen, konfliktów, zagrożeń środowiska, kształtowania tolerancji wobec odmienności;

-    etatyzacja - problemy państwa, jego suwerenności, właściwego wychowania obywatelskiego młodzieży, ale też zależności szkoła-społeczeństwo;

-    nacjonalizacja — więź, odrębność, wspólnota, tradycja i nowoczesność, a zatem i zmiany w obrębie kategorii aksjologicznych młodzieży [przyp. M.K.];

-    kolektywizacja - kształtowanie poprzez wpływ społeczny, na drodze socjalizacji wtórnej ról społecznych, a zarazem poczucia solidarności z własną grupą czy klasą społeczną;

-    polityzacja i biurokratyzacja, a także profesjonalizacja - kształcenie do zawodu, podział pracy, obowiązków, umiejętność współdziałania w grupie, rozumienie i gotowość do przestrzegania reguł i norm społecznych;

-    socjalizacja pierwotna-rola rodziny i grupy rówieśniczej w kształtowaniu poczucia przynależności społecznej i rozumieniu świata;

-    inkulturacja i personalizacja - wprowadzanie w kulturę rozumianą jako świat wartości duchowych, zapoznawanie z systemami filozoficzno-reli-gijnymi, kształtowanie światopoglądu jednostki;

-    wychowanie i jurydifikacja - kształtowanie świadomości prawnej, podmiotowości, rozumianej jako znajomość swoich praw i respektowanie przestrzeni innych;

-    kształcenie i humanizacja - kształtowanie kompetencji interakcyjnych rozumiane jako zdolność specyficznie ludzkiej komunikacji, nabywanie umiejętności interpersonalnych, takich jak empatia czy asertywność;

-    hominizacja - rozwijanie właściwych sposobów zaspokajania potrzeb, kształtowanie zdolności samorealizacji, usuwanie blokad rozwoju i rozwijanie refleksji w obszarach wywierających szczególny wpływ na zdrowie i właściwe funkcjonowanie człowieka w otoczeniu społecznym i przyrodniczym (profilaktyka uzależnień, kształtowanie postaw prozdrowotnych, przygotowanie do życia w rodzinie) [przyp. aut. - M.K.].

Tak rozumiana edukacja jest nie tylko najszerszym chyba jej ujęciem w literaturze przedmiotu, ale też procesem opartym na równowadze i współwystępowaniu społecznych oddziaływań kształtujących osobowość jednostki.

Ważna wydaje się sekwencja tychże procesów, Kwieciński opisując to, co składa się na edukację, przechodzi od najbardziej ogólnych, globalnych wpływów po indywidualne, wynikające z bezpośrednich kontaktów oddziaływania wychowawcy.

F

(•

t

Jak sygnalizowałam wcześniej, takie ujęcie ogółu społecznych oddziaływań na jednostkę wywoływać może też konsekwencje dla nazewnictwa dyscypliny, będącej przedmiotem naszego zainteresowania. Jeśli zdefiniuje-; my edukację jako sumę dziesięciu przedstawionych rodzajów oddziaływań, wówczas pojęcie „socjologia edukacji” będzie miało szerszy zakres znacze-i niowy niż „socjologia wychowania”, o ile w ogóle istnieć będzie potrzeba [ wyodrębniania tej ostatniej.

!    Na potrzeby niniejszego opracowania, ze względu na jego ramy objętościo-

( we, przejrzystość, przyjęty kierunek analizy, a także chęć uniknięcia trudności 1 definicyjnych, dotyczących zakresu i wzajemnego przecinania się wcześniej wymienionych procesów i typów oddziaływań społecznych, pozostańmy przy starszym modelu relacji między pojęciami: socjalizacja - wychowanie - nauczanie, włączając w zakres analizy także pojęcie interakcji.

Nie sposób w tym miejscu przytoczyć wszystkich definicji wychowania, które przez szereg lat zostały sformułowane na gruncie pedagogiki i psy-j chologii, warto natomiast skupić się na różnicach i podobieństwach między 1 procesami wychowania i socjalizacji.

Zarówno socjalizacja, jak i wychowanie dotyczą osobowości jednostki i prowadzą do zmian w jej obrębie. Zmiany te jednak mogą mieć charakter pozytywny, jak i negatywny, inaczej mówiąc, mogą być społecznie pożądane lub nie, mogą mieć charakter trwały bądź tymczasowy. Charakter zmian jest jednym z czynników, który wyznacza teoretyczną granicę między pojęciami wychowania i socjalizacji. W przypadku wychowania zmiany te zawsze są trwale i społecznie pożądane, a co najmniej akceptowane, natomiast zmiany wywołane w procesie socjalizacji nie muszą spełniać żadnego z tych warunków. Inaczej mówiąc, aby jakiś rodzaj wpływu można było nazwać wychowaniem, nie może on zakładać wywołania społecznie i indywidualnie niepożądanych czy krótkotrwałych efektów. Wychowanie z założenia ma charakter intencjonalny, jest świadome i celowe, socjalizacja natomiast jest nieświadoma i nieintencjonalna, nie ma tu wcześniejszych założeń czy planu postępowania, nie ma też innych, równie ważnych elementów procesu wychowawczego, takich jak zasady, metody czy środki. Socjalizacja przebiega spontanicznie, bez udziału woli wychowanka i osób z jego otoczenia, opiera się na naśladownictwie, interioryzacji całokształtu cech otoczenia społecznego, wychowanie natomiast odnosi się do działań bardziej selektywnych.

Wychowanie powinno być wolne od ideologii, tzn. powinno unikać przekazywania treści w sposób świadomy zniekształcających obraz rzeczywistości

37