2

tomiast rzutują niezwykle silnie na cele działalności wychowawczej.

Jak widzimy, cele wychowania są doniosłe nie tylko z punktu widzenia teorii pedagogicznej i jej praktycznych zastosowań, lecz także ze wzglądu na podstawowe problemy żyda społeczno-politycznego. Z jednej strony, stanowią one podstawę wychowawczego działania i naukowej weryfikacji jego efektywności, z drugiej zaś są czynnikiem ukierunkowującym społeczno-ustrojowe przeobrażenia. Są więc tym, co najściślej łączy teorię pedagogiczną — poprzez praktykę — z ideologią i polityką.

W rozdziale tym rozpatrzymy podstawowe problemy z zakresu teleologii wychowania — w marksistowskim jej ujęciu. Rozważymy więc metodologiczne podstawy stanowienia i formułowania ideału i celów wychowania, teoretyczne zasady ich klasyfikacji i porządkowania, a wreszcie główne założenia aksjologiczne i treści socjalistycznego ideału oraz celów wychowania.

5.2. Tcleologia wychowania i jej podstawowe pojęcia

Przez teleologię wychowania rozumiany wyodrębniony dział refleksji dotyczącej wyprowadzania, uzasadniania oraz określania celów wychowawczych. Dział ten wchodzi w skład filozofii wychowania.

Mówiąc o celach wychowawczych mamy na myśli stany rzeczy, których osiągniącię przez zabiegi wychowawcze jest postulowane. Na gruncie pedagogiki marksistowskiej przyjmujemy stanowisko, że stany te odnoszą sią w ostatecznej instancji zawsze do .osobowości człowieka. Jakaś ludzka działalność o tyle jest wychowaniem, o ile zmierza do wywołania pożądanych zmian w osobowościach ludzi. Wychowanie zaś o tyle jest skuteczne, o ile Odpowiednie zmiany wywołuje. Stanowisko takie jest nie tylko konsekwencją przyjętej definicji wychowania, lecz przede wszystkim wyrazem podzielania przyjętego przez filozofię marksistowską poglądu na rolę człowieka w rozwoju cywilizacji. Człowiek nie jest biernym wytworem warunków, w których tyje, lecz czynnym twórcą tych warunków. I właśnie przez aktywne

ue kształtowanie świata kształtuje siebie samego. Wychowanie Jest przygotowaniem człowieka do tej twórczej roli.

Celów wychowania jednakże.nie można ograniczyć wyłącznie do pożądanych zmian w osobowościach ludzi. Mogą nimi być także postulowane stany w sferze innych zjawisk, jak np. pewne układy stosunków wychowawczych, określona struktura zespołów dziecięcych lub młodzieżowych, atmosfera panująca w placówce wychowawczej, organizacja jej pracy itp. Jednak wszystkie zmiany wywołujące te stany są tylko o tyle coś warte i tylko o tyle mają wychowawczy sens, o Ile przyczyniają się do przekształcania w pożądanym kierunku osobowości wychowywanych Jednostek. Z tej racji możemy’ o nich mówić wyłącznie Jako o celach pochodnych lub pośredniczących, a więc takich, Jakich osiągnięcie jest konieczne do realizacji celów właściwych, tj. zmian w osobowości człowieka, lub tej realizacji sprzyja.

Cele wychowania obejmują najrozmaitsze dyspozycje i cechy osobowościowe, jakie pragniemy przyswoić wychowankom. Pełen zestaw harmonijnie zintegrowanych ze sobą takich celów, dający w sumie opis dojrzałej osobowości człowieka, nazywamy ideałom wychowania. Można więc powiedzieć, że ideał wychowania to zarys pożądanej osobowości jednostki, jaka ma powstać pod wpływem całokształtu oddziaływań wychowawczych.

W tcleologii wychowania obok pojęcia ideału wychowawczego występują nadto także pojęcia wzoru osobowego. Zajmijmy się pokrótce dokładniejszą jego charakterystyką.

Przez tozór osobowy rozumiemy opis (sporządzony za pomocą dowolnych środków wyrazu, jak np. opowiadanie, biografia, obraz filmowy) konkretnego człowieka, jego osobowości oraz postępowania i dokonań. Opis ten niekoniecznie musi być pełny, jak również nie jest konieczne akceptowanie go w całości. Jednostka stanowiąca wzór osobowy może być osobą autentyczną, żyjącą w teraźniejszości lub przeszłości, bądź też postacią fikcyjną, powołaną do życia w utworze artystycznym. Mamy tutaj na myśli bohaterów powieści, filmów, opowiadań czy legend.

Ten sam ideał wychowania może być przedstawiony za pomocą różnych wzorów osobowych. Każde z tych pojęć spełnia bowiem odrębną funkcję. Ideał wychowawczy stanowi podstawę

IBS