310 311

OCENIANIE CZY WARTOŚCIOWANIE WYSIŁKU EDUKACYJNEGO DZIECI

Naturalną potrzebą dziecka jest ocena jego aktywności edukacyjnej. W obecnym systemie edukacyjnym zagadnienie oceny szkolnej ma charakter priorytetowy, jest „bytem samym w sobie^N Dzieci uczą się dla ocen szkolnych, aby uzyskać lepsze oceny, warunkujące z kolei możliwość „wspinania się” po kolejnych szczeblach systemu szkolnego. Tak więc niewątpliwym atrybutem systemu szkolnego w dość powszechnym odczuciu społecznym jest system oceniania i klasyfikowania uczniów.

W funkcjonującym obecnie systemie oceniania i klasyfikowania uczniów chodzi nade wszystko o zachowania zewnętrzne. Jest to przykład faktycznego uznawania tzw. behawioralnej koncepcji rozwijającego się dziecka. Koncepcje poznawcze, czy też transgresyjne, nie są w ogóle aktualizowane w praktyce oceniania uczniów¹. Propozycje dotyczące zmiany systemu oceniania uczniów sprowadzają się w istocie rzeczy do rozszerzenia skali ocen, natomiast nie próbują dociekać istoty problemu.

Zagadnienie klasyfikowania i oceniania należy do najbardziej złożonych i kontrowersyjnych problemów. Zwrócę więc tutaj uwagę na niektóre tylko aspekty tej złożonej sprawy.

Niewątpliwie aktywność poznawcza czy działaniowa dzieci wymaga oceny w świetle określonych kryteriów. Tych kryteriów, co do których byłaby mniej lub bardziej powszechna zgoda, praktycznie nie mamy. Tak więc w procesie oceniania kierujemy się najczęściej intuicją, subiektywizmem. Dlatego często zdarzają się pomyłki, błędy. W badaniach opinii dzieci i rodziców powszechne jest wołanie o sprawiedliwość w ocenianiu dzieci.

Ocena szkolna w karierze edukacyjnej dziecka odgrywa rolę ważną, jest swoistym narzędziem selekcji edukacyjnej, umożliwia lub uniemożliwia awans edukacyjny! To zaś~z koleima wpływ na szanśtfzyciowe.

Jaką funkcję powinien spełniać system oceniania we współczesnym systemie edukacyjnym? Czy system ocen szkolnych jest w ogóle potrzebny?

Są to bardzo złożone problemy, wymagające wielu pogłębionych analiz.

Podstawowe w tym względzie jest pytanie o koncepcję szkoły oraz całego systemu edukacyjnego.

Czy szkoła ma być narzędziem selekcji społecznej, narzędziem awansu społecznego, wspierać powstawanie elit umysłowych, elit predysponowanych do sprawowania władzy, czy też czymś innym?

Trzeba wreszcie te pytania postawić i próbować klarownie, a nie „dyplomatycznie” czy wymijająco, na nie odpowiadać.

Jedna z koncepcji szkoły, lub systemu edukacyjnego, na razie mało, artykułowana w publicystyce oświatowej, zakłada konieczność zaspokajania zróżnicowanych potrzeb poznawczych ćzy_ szerzej — edukacyjnych dzieci. W tym rozumieniu system edukacyjny spełnia swoistą funkcję służebną wobec dzieci. Rzeczywiste^-? a nie^T deklarowane,-U/1HT nie tego założenia ma znaczące konsekwencje dla zrozumienia funkcjonowania współczesnego systemu edukacyjnego. Rozważmy te konsekwencje w kontekście systemu oceniania uczniów. Sformułuję je w postaci następujących tez:

— nadrzędną wartością edukacji jest wielokierunkowy i zróżnicowany rozwój dzieci,

— powinnością edukacyjną nauczyciela jest ujawnianie potencjalnych możliwości rozwojowych dzieci i wspomaganie ich dalszego rozwoju,

— system szkolnego oceniania sprowadzony jest do diagnozowania osiągnięć rozwojowych dzieci.

Podstawowa funkcja diagnozowania nie jest sprowadzana do narzędzia selekcji edukacyjnej, ale jest źródłem informacji dotyczącej zakresu pomocy dziecku w jego dalszym własnym rozwoju:

— w edukacji podstawową formą oceny jest wartościowanie wysiłku edukacyjnego za pomocą opisu określającego ewentualne trudności w indywidualnym rozwoju dziecka i wskazującego na kierunki działania pedagogicznego, wspomagającego rozwój,

— w analizie aktywności edukacyjnej dzieci preferowanej ka-tegorii metod nie stanowią metody testowe, ale metody obserwa-cyjne.

Tak więc dalsza ewolucja systemu edukacyjnego w zakresie ocenia-nia może polegać na stopniowym przechodzeniu od klasycznej formuły ocen szkolnych do formuły wartościowania wysiłku edukacyjnego, prowadzącego do wielokierunkowego rozwoju dziecka.

Por.: J. Kozielccki, op. cit.