328 (27)

IV. Fleksja

328

nieniem diachronii i synchronii. Konieczne jest włączenie do tego postępowania także metody ilościowej.

Wahania w wysokości wskaźników związane są z dynamizmem rozwoju fleksji w XVI w. (z występowaniem licznych oboczności form wchodzących do obiegu i wy-chodzących z użycia), o czym pisało już wielu historyków języka.

Przedstawione w artykule przykładowo wskaźniki ukazują stopień fleksyjności rzeczowników. Można go badać z punktu widzenia synchronii (w odniesieniu do języka ogólnopolskiego i innych odmian formalno-funkcjonalnych języka polskiego) i diachronii z uwzględnieniem różnych nurtów rozwojowych (głównych i pobocznych).

Wskaźniki fleksyjności tworzą zazwyczaj kilkuelementowe ciągi. Na przykład we współczesnym języku ogólnopolskim jest to sześcioelementowy ciąg: od 0,79 (z najmniejszą homonimią) do 0,43 (z homonimią największą). Mieszczą się w tym m.in. współczesne odmiany rzeczowników rodzaju męskiego: 0,79 (11:14) - 0,71 (10:14) -0,64 (9:14)- 0,5 (7:14)¹⁶.

Warto tu przypomnieć, że wskaźnik 0,86 (12 form : 14 funkcji przypadkowych w sg. i pl.) dotyczący materiału z XVI w. odnosi się także do jednego (niezgodnego z normą poprawnością) z zanotowanych w środowisku studenckim wariantów współczesnej odmiany rzeczownika sędzia (nom. sg. sędzia, gen. sędziego, dat. sędziemu, acc. sędzię, instr. sędzią, loc. sędzi, voc. sędzio, nom.-voc. pl. sędziowie, gen.-acc. sędziów, dat. sędziom, instr. sędziami, loc. sędziach).

Im niższy jest wskaźnik fleksyjności, tym wyższy jest stopień rozbudowy horaonimii (większe jest skupienie) i większa jest ekonomia językowa (w przeciwieństwie np. do zaznaczającej się także w odmianie rzeczowników dawniej - w tym m.in. w XVI w. -i obecnie synonimii form, rozproszenia). Podany przykładowo najniższy wskaźnik fleksyjności niewielkiego fragmentu szesnastowiecznych rzeczowników męskich 0,64 świadczy o najbardziej (relatywnie) rozbudowanej homonimii, natomiast wskaźniki 0,86,0,79 i 0,71 świadczą o mało rozbudowanej homonimii. Wiąże się to ściśle z większym lub mniejszym obciążeniem funkcyjnym form przypadkowych.

Omawiane wskaźniki dotyczące określonych typów fleksyjnych, jak też elementów marginalnych stanowią w odniesieniu do danej fazy rozwoju języka ciągi będące integralnymi składnikami systemu fleksyjnego rzeczowników (np. czteroelementowy ciąg odnoszący się do zbadanego fragmentu zbioru szesnastowiecznych rzeczowników męskich: 0,86 - 0,79 - 0,71 - 0,64 dla sg. i pl.).

Przedstawiona w tym artykule analiza szesnastowiecznej odmiany rzeczowników męskich i porównanie z późniejszym stanem, szczególnie zaś ze stanem współczesnym, zdają się świadczyć o tym, że mimo dynamiki rozwojowej wyraźnie zaznaczającej się w XVI w. i później, dynamiki powodującej wiele większych i mniejszych przekształceń w systemie fleksyjnym rzeczowników polskich nie zaszły - jak można by sądzić -zbyt radykalne zmiany w ogólnej konstrukcji homonimii fleksyjnej w sg. i pl. rzeczowników rodzaju męskiego. Już na podstawie tego niewielkiego, ale w dość wysokim

^1,1 Zob. Z. Zagórski, hwesligctlwg Contemporary Declension o/Polish Nouns, op-cit.