33

stanowi składnik białek — a także inne związki zawierające w pozycji w grupę aminową, jak np. kwas a-aminokapronowy. Ten ostatni znalazł zastosowanie w badaniach klinicznych ze względu na konkurencyjne blokowanie w cząsteczce plaz-minogcnu miejsc wiążących lizynowc aktywatory bądź inhibitory fibrynolizy, np. fibrynę czy a₂-antyplazminę. Pozostałe struktury to polipeptydowe domeny zlokalizowane w sekwencji C-końcowej: 562 -791 i zawierające katalityczne miejsca w pozycjach: His 603, Asp 646 i Ser 741. Ta charakterystyczna struktura utrzymywana jest za pomocą 24 mostków S—S. W wyniku proteolitycznego działania plazminy (aktywna postać plazminogenu) na (Jlu-plazminogen (Glu-Plg) ulegają rozerwaniu w jego części N-końcowej wiązania peptydowe między Lys 76/Lys 77, bądź Lys 77/Val 78, co powoduje pojawienie się w roztworze peptydu aktywacyjnego zawierającego sekwencje aminokwasowc: 1 77 lub 1 78 i utworzenie z pozostałości Lys-plazminogenu o m.cz. 82 kDa, obejmującego 714 aa (rys. 12.19). Ta forma, jak się okazało, jest bardziej wrażliwa na działanie specyficznych aktywatorów niż Glu-Plg. Ogólnie dzielimy je na aktywatory pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego (tab. 12.4). Do pierwszych należą: cz. XIla i kalikreina, a do drugich zalicza się: tkankowy aktywator plazminogenu (tissue plasminogen activalor t-PA) i urokinazowy jcdnołańcuchowy aktywator plazminogenu (single chain urokinasc plasminogen activator scu-PA). Tkankowy aktywator plazminogenu syntetyzowany jest w śródbłonku jako jednoktńcu chowa proteinaza serynowa (single chain tissue plasminogen aclivator - sct-PA) o m.cz. 70 kl)a, zbudowana z kilku domen. Pod wpływem plazminy białko ulega przekształceniu do formy dwułańcuehowej (two chain tissue plasminogen activator — tct-PA) zbudowanej z łańcuchów A i 1J. Na końcu C tego drugiego znajduje się centrum katalityczne, a w łańcuchu

Plm

^Ly^S7₆|^LV^S77

H,N—Glu

LBS

plazminogen

LBŚT

s s

S S

)

^Arn aktywator

H₂N—Lys

plazmina A_

LBS

B

PA peptyd aktywacyjny Plm plazmina

A    łańcuch peptydowy ciężki zawierający miejsca wiążące lizynę (LBS)

B    łańcuch peptydowy, w którym znajduje się serynowe centrum aktywne enzymu

Rys. 12.19. Mechanizm przekształcenia plazminogenu w plazminę przez specyficzne aktywatory typu tkankowego (t-PA), urokinazowego (u-PA) lub bakteryjnego

Czynnik	Rola, budowa, właściwości, [miejsce syntezy]	M.cz. (kDa)	Stężenie w osoczu (M)
Plazminogen	proenzym fibrynolilyczny plazminy. I-łańcuchowa Ci P*, [wątroba]	92	2 gM
Plazmina (Plm)	enzym fibrynolilyczny (cndopcplydaza), należąca do rodziny serpin**, o dość szerokim spektrum działania, 2 łańcuchy peptydowc połączone mostkiem S- S	82
Tkankowy aktywator plazminogenu ((-PA)	pojedynczy łańcuch sct-PA***; po rozszczepień i u w odpowiednim miejscu wiązaniu peptydowego powstaje 2-łańcuchowa forma (tct-PA)***, aktywuje Plg-Ptm, cz. VII, (X, X	68	70 pM
Ihokinazowy aktywator plazminogenu (u-PA)	proteaza serynowa l-(scu-PA***) lub 2-lańeudio-wa (tcu-PA***). Łańcuchy połączone mostkiem S—S. Obie formy aktywują bezpośrednio plaznti-nogen do plazminy; tcu-PA. w przeciwieństwie do scu-PA, wykazuje wyraźną specyficzność w stosunku do fibryny	54	150 pM
Slreptokinaza	niccnzymalyczne białko wytwarzane przez paciorkowce. Tworzy równomolowy kompleks z plaz-minogenem, w którym proenzym ma odsłonięte centrum aktywne zdolne do aktywacji innych cząsteczek plazminogenu do plazminy	47 50
Slafylokinaza	pojedynczy łańcuch zbudowany ze (36 aa nie zawiera wewnętrznych mostków S- S Białko nie ma właściwości enzymatycznych. Podobnie jak slreptokinaza, tworzy kompleks stechiometryc/.ny l:l 7. plazminogencm aktywujący inne cząsteczki Plg do Plm. Stafylokinaza nic wiąże się z fibryną. Dodano białko słabo stymuluje aktywność strop-tokinazy	I4

* Cii’

** Serpiny *'* set-PA sen-PA

glikopmieitia.

(seritie pmteasc inhibitors) inhibitory proteaz serynowych

(single chain tissue plasminogen activator) jcdnołańcuchowy tkankowy aktywator pla/nsinogenu. (single chain u rok li ia.se plasminogen activatorj jednolańcuchowy urokinazowy aktywator plazmino-genu.

(two chain tissue plasminogen activator) dwulańeucliowy tkankowy aktywator plazminogenu.

(iwo chain urokinn.se plasminogen activator) dwiiiaiicucmiwy moktnazowy aktywator plazminogenu.

let-PA

tcn-PA

A struktury kringlowe. Obie formy. tj. set-PA i tct-PA, łączą się z plaz-minogenem, co wzmaga przekształcenie tego białka w plazmine. Aktywator typu urokinazowego (scu-PA) jest glikoproteiną o m.cz.. 54 kDa, która przez proteolityczne rozszczepienie wiązania Lys 158/Ilc 159 przekształca się w dwułańcuchowy typ urokinazowego aktywatora plazminogenu (tcu-PA).

Ostatnio stwierdzono, że znaczącą rolę w procesie aktywacji plazminogenu odgrywa endotclialne białko błonowe, aneksyna, wiążące się z fosfolipidami w obec-

641