37

Tkanko łqczna

Tkanka łączna jest najbardziej zróżnicowaną tkanką zwierzęcą. Zawsze składa się z komórek oraz istoty międzykomórkowej. Zrąb istoty międzykomórkowej tworzy bezpostaciowa, organiczna subsfcncą podstawowa. W niej mogą być zanurzone włókna białkowe (kolagenowe, sprężyste lub retikulinowe.'.

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

Typy tkanki łącznej oporowa

-chrzęstna

-    szklista

-    sprężysta

-    włóknista - kostna

-    zbita

-    gąbczasta

płynna

tkrew limfa

właściwa

_ włóknista

-    wiotka (luźna)

-    zbita (zwarta)

-    tłuszczowa

-    siateczkowata -zarodkowa (mezenchyma)

Podstawowe typy i funkcje tkanki łącznej Tkanki łączne właściwe (cechują się brakiem twardych, mineralnych elementów w istocie międzykomórkowej):

•    włóknista wiotka (luźna) - bardzo dużo istoty międzykomórkowej i płynu; nieregularny układ włókien; otacza naczynia krwionośne, nerwy, mięśnie, współtworzy tkankę podskórną, buduje m.in. zrąb wątroby; ma właściwości regeneracyjne

•    włóknista zwarta (zbita) - wytrzymała na działanie sił mechanicznych (o regularnym układzie włókien kolagenowych); buduje ścięgna, więzadła, opony mózgowe, współtworzy skórę właściwą kręgowców

•    tłuszczowa - pełni funkcję magazynującą (tworzy rezerwę energetyczną), termoizolacyjną, ochronną przed urazami mechanicznymi; występuje pod skórą, wokół narządów, m.in. w jamie brzusznej; zawiera niemal wyłącznie elementy komórkowe; wyróżnia się: tłuszcz biały (żółty) - komórki zawierają po jednej dużej granuli tłuszczowej oraz tłuszcz brunatny - komórki zawierają liczne granule tłuszczu (wytwarzanie ciepła - u noworodków, niemowląt oraz u zwierząt zapadających w sen zimowy)

•    siateczkowata - zbudowana z komórek zdolnych do fagocyto-zy drobnoustrojów; buduje zrąb narządów krwiotwórczych: szpiku i śledziony oraz węzłów chłonnych i grasicy

•    zarodkowa (mezenchyma) - buduje organizm zarodka, w czasie wczesnej ontogenezy przekształca się w inne rodzaje tkanki łącznej; występuje też w pępowinie płodu

Tkanki łączne oporowe:

•    chrzęstna - w jej skład wchodzą komórki chrzęstne - chondrocy-ty (grupa chondrocytów tworzy chondron); istota podstawowa ma postać zbitej i sprężystej substancji wzmocnionej włóknami białkowymi; wyróżnia się tkankę chrzęstną: szklistą, sprężystą i włóknistą; tworzy w organizmie końce żeber, powierzchnie stawowe kości, przegrodę nosową, krtań (chrząstka szklista), małżowiny uszne, nagłośnię, trąbkę Eustachiusza (chrząstka sprężysta), miejsca przyczepu ścięgien do kości, spojenie łonowe, krążki międzykręgowe (chrząstka włóknista); tkanka chrzęstna nie jest unaczyniona ani unerwiona

•    kostna - tworzy szkielet, podtrzymuje, usztywnia, osłania narządy (m.in. mózg, rdzeń kręgowy, płuca); komórki tkanki kostnej (osteocyty) wytwarzają substancję zwaną istotą podstawową zawierającą m.in. fosforan wapnia i inne związki nieorganiczne; składnikiem strukturalnym jest blaszka kostna; jednostką architektoniczną jest osteon; ze względu na strukturę wyodrębnia się tkankę kostną zbitą oraz gąbczastą (beleczkowatą); w tkance kostnej przebiegają naczynia krwionośne i nerwy

Tkanka łączna zarodkowa

Tkanko chrzęstna szklista (A) i włóknista (B|

istota zbita

beleczka Tkanka kostna zbita (A) i gąbczasta (B)

Tkanki łączne płynne:

9 krew kręgowców - krąży w układzie naczyń zamkniętych, składa się z bezpostaciowej substancji międzykomórkowej (osocza) i elementów upostaciowanych (erytrocytów, leukocytów, trombocy-tów); rola krwi: transportowa (gazy oddechowe, substancje odżywcze; por. 5.5); erytrocyty: u ssaków bezjądrzaste, prawie zawsze dwuwklęsłe, zawierają znaczne ilości hemoglobiny; leukocyty: mają jądro komórkowe; dzieli się je na granulocyty (neutrofile, eozynofile oraz bazofile) i agranulocyty (limfocyty i monocyty)

• łimfa - krąży w układzie naczyń otwartych, powstaje w wyniku filtracji osocza z naczyń włosowatych krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowych; składem przypomina osocze, w którym znajdują się liczne limfocyty oraz inne krwinki białe, a nie zawiera erytrocytów; pośredniczy w wymianie substancji pomiędzy krwią i tkankami, z węzłów chłonnych odbiera limfocyty i pozostawia w nich toksyny i bakterie; pełni funkcję ochronną i odpornościową organizmu

• krew i limfo pochodzą z mezodermy

Tkanka nerwowa

Neufrofil

Eozynofil

Tkanka nerwowa - tworzy ją zespół wyspecjalizowanych komórek powstałych z ektodermy, których zadaniem jest odbieranie bodźców i przewodzenie impulsów nerwowych. Neurony mają dwa rodzaje wypustek protoplazmatycznych: krótkie (zazwyczaj) dendryty i pojedynczą wypustkę osiową - akson. Zwykle akson jest osłonięty osłonkami i nazywany wówczas neurytem. Połączenia między neurytem jednego neuronu o dendrytami innego lub komórkami efektorowymi to synapsy. Niekiedy neuron tworzy setki i tysiące synaps. Długa wypustka nerwowa nazywana jest włóknem nerwowym. Komórki tkanki nerwowej zasadniczo się nie dzielą (zdolności regeneracyjne tkanki nerwowej są bardzo małe). Kleurony zaopatrywane są i chronione przez inne komórki tkanki nerwowej - komórki glejowe tworzące neuroglej.

BUDOWA NEURONU RUCHOWEGO

ciało komórki nerwowej (neurocyt) mieszczące kuliste,

pojedyncze jądro komórkowe

akson - na ogół długa i nierozgałęziona wypustka protoplazmatyczna, która przewodzi impulsy

dendryty - na ogół

krótkie i rozgałęzione    JggL^r^mielocyty tworzące osłonkę

wypustki protoplozmafyczne    mielinową i komórkową

rworzące tzw. drzewko dendrytyczne, które w warunkach fizjologicznych przewodzą impulsy w stronę ciała komórki nerwowej (dośrodkowo)

Zakończenia aksonu z kolbkami synaptycznymi

W końcowym odcinku aksonów (drzewko końcowe) występują tzw. kolbki synaptyczne (perełkowate zgrubienia) biorące udział w wydzielaniu substancji przekaźnikowych -neurotransmiterów (mediatorów synaptycznych).

BUDOWA SYNAPSY NERWOWO-NERWOWEJ

Podział neuronów ze względu na przewodzenie impulsów:

•    czuciowe (aferentne) - przewodzą impulsy dośrodkowo, tj. od 'eceptorów (np. receptory skóry, ucho) do ośrodków nerwowych rdzeń kręgowy, mózg)

•    ruchowe (eferentne) - mają długi akson, przewodzą impulsy nerwowe odśrodkowo do efektorów (mięśni, gruczołów itp.)

•    pośredniczące - przekazują impulsy pomiędzy neuronami czuciowymi i ruchowymi, występują w ośrodkowym układzie nerwo-wym, odpowiadają m.in. za odruchy oraz procesy uczenia się Podział włókien nerwowych w zależności od liczby osłonek:

•    bezosłonkowe (tzw. nagie) • jednoosłonkowe (z osłonką razenną) • dwuosłonkowe: osłonka rdzenna, czyli mielinową oraz osłonka komórkowa (Schwanna)

pęcherzyki z mediatorem synaptycznym

błona presynap-tyczna

szczelina