48I (4)

48

stawa do osądzenia danej kwestii: contra negantem principia non est disputandum ⁴⁴b

Sposób 1. Uogólnienie. Rozszerzać wypowiedź przeciwnika poza jej naturalną granicę, interpretować ją możliwie ogólnikowo, akceptować ją w jak najszerszym sensie i traktować przesadnie; własną wypowiedź zaś utrzymywać w możliwie ograniczonym sensie, zawęzić w możliwie ciasnych granicach; albowiem im bardziej ogólnikowe jest twierdzenie, tym bardziej jest ono narażone na ataki. Środkiem zaradczym na to jest dokładne ustalenie puncti lub status contro-yersiae ^AiK

Przykład 1. Powiedziałem: „Anglicy są pierwsi w dziedzinie dramatu”. Przeciwnik, próbując zastosować metodę instantia **>, odpowiedział, że jak wiadomo, Anglicy nie mają osiągnięć w muzyce, zatem także i w operze. Odparowałem to wzmiankując, że muzyka nie jest zawarta w pojęciu sztuki dramatycznej, która obejmuje tylko tragedię i komedię; przeciwnik wiedział o tym bardzo dobrze, próbował jednak tak uogólnić moją wypowiedź, aby odnosiła się do wszelkich dzieł teatralnych, a więc i do oper, a zatem i do muzyki — po to, by mnie w ten sposób pokonać.

Na odwrót, można tu uratować własną wypowiedź zawężając ją bardziej, ńiż to było naszym pierwotnym zamiarem, o ile tylko użyte wyrażenie na to pozwala.

Przykład 2. A mówi: „Pokój z r. 1814 zwrócił niezależność także wszystkim niemieckim miastom hanzeatyckim”. B stosuje to, co nazywa się instantia in contrarium ⁴¹^ mówiąc, że na skutek tego właśnie pokoju Gdańsk utracił niezależność nadaną mu przez Bonapartego. A ratuje się, jak następuje: „Powiedziałem: wszystkim niemieckim miastom hanzeatyckim; Gdańsk zaś był polskim miastem hanzeatyckim”.

Tego chwytu uczy już Arystoteles (To-pica lib. VIII, c. 12, 11).

Przykład 3. Lamarck (Philosophie żoolo-giąue, vol. I p. 203) twierdzi, że polipy nie mają żadnego czucia, ponieważ nic posiadają nerwów. Jest jednak pewne, że polipy postrzegają, kierują się bowiem ku światłu posuwając się kunsztownym sposobem z gałązki na gałązkę i chwytają swoją zdobycz. Z tego pow^odu przypuszczano, że ich masa nemowa jest równomiernie rozłożona w masie całego ciała, że jest niejako w nią wtopiona. Najwyraźniej bowiem postrzegają. nie mając osobnych narządów