4

terakcji są wzajemne, o płynnym charakterze, to, co się na nie składa nie jest z góry założone, ale staje się, zaś znaczenie interakcji nie jest powierzchowne, ale wynika z kontekstu społecznego tworzącego jej ramy”. Podczas interakcji ustalamy cel i kierunek naszego komunikatu, określamy definicję sytuacji, identyfikujemy intencje partnera, negocjujemy znaczenia, w wyniku czego dochodzić może do rozbieżności, nieporozumień i konfliktów.

Podsumowując, stwierdzić należy, że zarówno socjalizacja, wychowanie, jak i nauczanie są możliwe dzięki codziennym interakcjom zachodzącym w środowisku. Środowiskiem tym może być rodzina, grupa rówieśnicza, klasa szkolna, współpracownicy. Każdy z tych procesów zmienia naszą osobowość, kształtuje obrazy społecznego świata, przystosowując nas do życia w otoczeniu społecznym, ale i ucząc przeobrażać je tak, by lepiej odpowiadało obecnym potrzebom i oczekiwaniom jednostki. Równowaga między adaptacją i anty-cypacjąjest jednym z czynników, które pozwalają prawidłowo funkcjonować w rolach społecznych.

Pytania do rozdziału

Odpowiedzi na poniższe pytania pomogą ci w uporządkowaniu

wiedzy:

•    Wymień znane ci rodzaje środowisk wychowawczych. Czym różni się środowisko społeczne od wychowawczego?

•    Jakie znasz etapy socjalizacji? Wymień kluczowe kompetencje charakterystyczne dla każdego z nich.

•    Które z teorii socjalizacyjnych postrzegają płeć dziecka jako istotne źródło zróżnicowań rozwojowych?

•    Przedstaw wzajemne relacje między pojęciami: socjalizacja - wychowanie - nauczanie.

•    Podaj przykłady dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych. Omów związek między nimi w odniesieniu do procesów wychowania i nauczania.

Podczas dyskusji z kolegami zbudujcie model oddziaływań środowiskowych na osobowość wychowanka, uwzględniając w nim pojęcia:

socjalizacji, wychowania, nauczania I interakcji.

JJ

G.H. Mead, Umysł, osobowość i społeczeństwo, PWN, Warszawa 1975, s. 60 i nast.

| Rozdział 3

!

[■

.

! Wybrane teorie rozwoju społecznego | jednostki

W poniższym rozdziale podjęta zostanie próba rekonstrukcji niektórych teorii wyjaśniających przebieg procesu rozwoju społecznego jednostki wraz z towarzyszącymi mu oddziaływaniami wychowawczymi i zadaniami, jakie stojąprzed nauczycielem czy opiekunem. Pierwszym kryterium wyboru teorii, których założenia zostaną poniżej zaprezentowane, jest stopień ich złożoności: w każdej z nich brana jest pod uwagę coraz większa liczba czynników - czy jak nazywająje niektórzy badacze - sfer rozwojowych. Drugim, równie istotnym kryterium wydają się być aspekty pedagogiczne, obecne przede wszystkim w koncepcjach Heleny Radlińskiej czy Stefana Karnowskiego.

Zasadne wydaje się założenie poczynione na potrzeby niniejszego opracowania, że teorie rozwoju społecznego rozpatrywane są odrębnie od teorii socjalizacji. Kluczowe dla przyjętego założenia jest rozumienie pojęcia zmiany. W poprzednim rozdziale, w którym mowa była o teoriach socjalizacji, świadomie przyjęto, że są to teorie odnoszące się do wszelkiego rodzaju zmian w przebiegu życia jednostki, często o nieprzewidywalnych konsekwencjach, nie zawsze odznaczające się wewnętrzną logiką. Z kolei teorie rozwoju społecznego zajmują się zmianami specyficznie ukierunkowanymi, przebiegającymi progresywnie, czego kluczową egzemplifikacją jest Eriksonowsku

dl