4 kleje krochmale i gumy 3

40 ♦ MATERIAŁY

KROCHMAL

Krochmal i dekstrynę uzyskuje się przez podgrzewanie suchego krochmalu; stosowane przez artystów jako pasty klejące.

W postaci bardziej rozpuszczonej stosowane są jako spoiwo w gwaszach i akwarelach; słaba rozpuszczalność w zimnej wodzie ułatwia ich role zmywaczy.

Krochmal można znaleźć we wszystkich tkankach roślinnych jako rezultat syntezy dwutlenku węgla i wody podczas fotosyntezy. Pęcznieje, ale nie rozpuszcza się w zimnej wodzie. Po podgrzaniu utworzy lepki roztwór, który wróci do postaci żelu po schłodzeniu.

Pasty lub żele powstałe z krochmali i modyfikowane utlenianiem stosowane są do klejenia papieru i tkanin. Roztwór krochmalu jest złożonym związkiem (podobnie jak inne materiały koloidalne), a metoda przygotowania wpływa na jego zachowanie w farbie.

W miarę upływu czasu wodne roztwory krochmalu przechodzą proces, zwany rctrogradacją. w wyniku którego krochmal staje się mniej rozpuszczalny. Powoduje to zmniejszenie przezroczystości i połysku powłoki farby oraz wrażenie kredowania. Można to zredukować lub temu zapobiec przez dekstrynizację.

Dekstrynizacja

Polega na podgrzewaniu suchego krochmalu do temperatury 160-190' C, w' wyniku czego traci on wilgotność, brązow ieje i staje się rozpuszczalny w wodzie. Dodanie kwasu przed podgrzewaniem krochmalu umożliwia zachodzenie tego procesu w niższej temperaturze oraz uzyskanie lepszego koloru.

W dzisiejszych czasach dochodzi się nawet do bieli.

Kukurydza, ziemniaki, tapioka są najczęściej stosowane do produkcji dekstryny.

Krochmal tapiokowy jest nieco mocniejszy niż ziemniaczany. Właściwości dekstryny zależą od pochodzenia krochmalu i jego obróbki, tak więc eksperymenty mogą pomóc w uzyskaniu odpowiednich cech niezbędnych w formułach malarskich.

Dla producentów farb istotne są dwie cechy:

■    płynność - dekstryna ma normalny stopień płynności lub „płynność Newtonowską”, podczas gdy mniej modyfikowane krochmale jej nie wykazują, gdyż są bardziej lepkie

■    rozpuszczalność - dekstryna dysperguje się w wodzie, tak że tworzy mniej lub bardziej przezroczyste roztwory koloidalne. Im wyższa rozpuszczalność

w temperaturze pokojowej, tym bardziej płynny roztwór. Roztwory niskie, „białe” dekstryny dają rzadkie przezroczyste roztwory w wyższej temperaturze.

ale gęstnieją w miarę jej spadania. Dekstryna całkowicie rozpuszczalna w zimnej wodzie jest stabilna.

Można stosować dodatki, chcąc kontrolować zachowanie się produktu. Boraks wpływa na zwiększenie lepkości roztworu. Formaldehyd i jego pochodne zwiększają odporność na wodę (choć przepisy toksykologiczne mogą ograniczyć jego stosowanie). Glicerol i sorbitol mogą być stosow ane jako plastyfikatory. Dekstryna jest tanim substytutem gumy arabskiej; dla pigmentów źle reagujących z gumą jest to jedyne spoiwo. Można stosować dekstrynę razem z gumą arabską celem wpływania na własności farby.

STOSOWANIE KROCHMALU W PRZESZŁOŚCI

Był znany już w starożytnym Egipcie, gdzie stosowano go do przygotowania papirusu: ślady kleju krochmalowego odnaleziono na dokumentach z 3500 roku p.n.e., ale nie używano go do klejenia tkanin aż do XIV wieku. „Gumę brytyjską”, która jest postacią dekstryny, odkryto przypadkiem po pożarze w fabryce tkanin w Dublinie w 1831 roku. Dekstrynę wyprodukowano po raz pierwszy w celach handlowych w Niemczech w połowie XIX wieku.

GUMY

To substancje amorficzne uzyskiwane bezpośrednio z drzew lub metodą ekstrakcji rozp u szcza 1 ni k owej. S t oso wa n c jako spoiwa do pasteli i akwarel (patrz s. 80 i 140).

Guma arabska

Jest to produkt naturalny, wydzielany przez niektóre drzewa akacjowe. Najlepsza guma jest blada, całkowicie rozpuszczalna w zimnej wodzie.

Jest ona produktem sezonowym, którego cechy uzależnia się od pory zbiorów. Zbiór wczesny, między grudniem a lutym, ma dużą twardość i należy go składować przez 3 miesiące, zanim będzie rozpuszczalny. Zbiór późniejszy, miękki,

7. późniejszych miesięcy, rozpuszcza sie łatwiej i ma lepszą płynność. Roztwór 30-40% stosuje się w akwarelach.

Wymieszany z pigmentem daje dobrą płynność. W przypadku niektórych pigmentów może zaistnieć potrzeba uzupełnienia przez zagęszczacz lub gumę żeknvą oraz tragantow'ą.

Guma tragantowa (tragant)

Stosowana jako zagęszczacz /stabilizator w akwareli, jako spoiwo w emaliach witrażowych, malarstwie na szkle oraz miękkich pastelach. Gumę tą rozpuszcza się w wodzie destylowanej, do której dodaje się strąconą kredę i pigment w- różnych proporcjach, aby uzyskać pastę do wykonania pasteli.