4 kleje krochmale i gumy 2

KLEJE, KROCHMALE I GUMY ♦ 39

w stosunku do suchej masy kleju, ale wówczas warstwa kleju stanic się bardziej kwasowa. Dodatek formaldehydu (do utwardzenia kleju) zmniejsza silę kleju, szczególnie w przypadku mniejszych stężeń i słabszych klejów.

Rozpuszczalność w wodzie Klej i żelatyna pęcznieją w wodzie; tworzą układ koloidalny - żel lub zol. Sucha żelatyna nasiąka zimną wodą dając, obrazowo mówiąc, wodę rozpuszczoną w żelatynie. Faktycznie jest to roztwór wody w żelatynie, ponieważ żelatyna nie rozpuszcza się bez podgrzania. Dopiero przy zwiększeniu temperatury możemy mówić o żelatynie rozpuszczonej w wodzie.

Nakładanie i schładzanie

Tylko dość ciepły klej można nałożyć pędzlem na powierzchnię. W miarę bowiem, jak temperatura będzie spadać, utworzy się stała powłoka. Proces schładzania spowoduje skurczenie kleju, natomiast substancja, w której był rozpuszczony (w tym wypadku woda) oddzieli się od żelu, powodując tym samym wzrost jego siły.

KAZEINA

Kazeina nie jest pojedynczą proteiną, ale złożoną mieszaniną; produkowaną z twarogu przygotowanego ze skwaśniałego mleka. Jej skład zależy od metody wydzielenia.

Już od wieków twaróg czy mleko używano jako klej i spoiwo. Niemniej, zalecane są nowoczesne produkty, wolne od zanieczyszczeń i o znanym stężeniu. Najpopularniejszym sposobem uzyskania kazeiny jest dodanie do świeżej śmietany kwasu chlorowodorowego lub siarkowego. Kazeinę sprzedaje się w postaci granulowanej. Można jej użyć do przeklejenia, ale częściej służy jako spoiwo farb plakatowych wodoodpornych.

Rozpuszczalność

Sucha kazeina ma zasadniczo postać granulowanej galarety; pochłania wodę, znacznie przy tym pęcznieje. Nie rozpuści się jednak aż do chwili, gdy dodana zostanie zasada, która utworzy roztwór koloidalny. Zazwyczaj pozostawia się kazeinę na noc w roztworze amoniaku, co gwarantuje rozpuszczenie w wodzie. Kazeina nic rozpuszcza się w większości rozpuszczalników organicznych, ale rozpuszcza się w alkoholu zawierającym kwas chlorowodorowy lub wodorotlenek sodu oraz w mieszankach alkoholu z wodą.

Kleje kazeinowe

Roztwory kazeiny w zasadach zawierające odpowiednią ilość protein, które gwarantują określony stopień lepkości, mogą znaleźć zastosowanie jako substancje klejące. Stopień lepkości zależy od proporcji wody lub zasady do kazeiny. Kleje kazeinowe tego rodzaju są mocne, ale nieodporne na wodę. Zasady to najczęściej wodorotlenek sodu lub amoniak. Można robić również suche kleje, mieszaniny proszku i wody (patrz s. 337).

Spoiwa kazeinowe

Pigmenty wiązane w kazeinie stosowane są szeroko jako wodoodporne farby plakatowe oraz w malowidłach ściennych. Obecnie kazeinę zastąpiły syntetyczne spoiwa żywiczne. Współczesne farby kazeinowe przeszły różną drogę po obu stronach Atlantyku. W USA kazeina była spoiwem farb, w Europie natomiast kazeina stała się emulgatorem w emulsjach typu „olej w wodzie". W farbie kazeinowej wskaźnik pH roztworu kazeiny powinien wynosić 8 do 9, jeśli ma dać stabilą. płynną farbę. Pigmenty do farb kazeinowych muszą być odporne na działanie zasad.

Oleje schnące łatwo ulegają cmulgacji w farbach kazeinowych. Takie emulsje dają niewielką porowatość i odporność na działanie warunków zewnętrznych, ale niestety szybko żółkną. Werniksy żywiczne i woski można użyć zamiast olejów w emulsjach kazeinowych.

Zaprawy kazeinowe

Kazeinę możemy stosować jako klej w zaprawach klcjowo-kredowych. Może być nakładana na zimno i jest bardziej odporna na wodę niż. tradycyjne kleje glutynowc. Jednak uważa się, że są to mniej odporne powierzchnie do malowania i bardziej kruche niż konwencjonalne grunty klcjowo-gipsowe.

♦ Węglowodany ♦

Inaczej polisacharydy - główne związki budujące rośliny - są rodzajem naturalnych spoiw wodnych. Rodza-e węglowodanów stosowane przez artystów:

■    cukier (sacharoza) - czasem używana jako substancja plastyfikująca w akwarelach

■    sorbitol - substancja plastyfikująca w niektórych

akwarelach; tani środek zastępujący glicerynę, brak mu jednak jej właściwości higroskopijnych

■    krochmal - stosowany do wyrobu past klejących i jako spoiwo w akwarelach

■    gumy - zagęszczacze, stabilizatory i spoiwa w akwarelach i miękkich pastelach.