56

W

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

Budowa mózgu ptaka i narządy zmysłów

•    wyraźnie wyższa względna masa mózgowia (w porównaniu z gadami) • kresomózgowie (K) - silnie rozwinięte, gładkie półkule rozepchnięte na boki • zatracenie liniowego układu części mózgowia („krótki" mózg sprzyja utrzymaniu środka ciężkości)

•    móżdżek (M) - silnie rozwinięty, obficie pofałdowany, zawierający ośrodki równowagi i koordynacji ruchów (szybkość przemieszczania się i złożoność ruchu)

•    esowate wygięcie rdzenia przedłużonego (RP); 12 par nerwów czaszkowych • bardzo duże gałki oczne (duża zdolność zmiany ogniskowej) • jedna (taka jak u gadów) kostka słuchowa w uchu środkowym (znakomity słuch)

•    słabo rozwinięty węch

Wydalanie i osmoregulacja

•    nerka ostateczna; są urikoteliczne (kwas moczowy); kwas moczowy spływa do kloaki, gdzie następuje resorpcja wody

•    brak pęcherza moczowego (poza tym organizacja i fizjologia układu wydalniczego taka sama jak u gadów)

Uwaga: Ptaki morskie, tak jak żółwie, maja gruczoły solne (łzy zawierają zagęszczoną solankę).

Gniazdowniki i zagniazdowniki

Gniazdowniki - ptaki, których pisklęta po wykluciu są niedołężne, ślepe, niejednokrotnie nagie. Wymagają opieki rodziców i przez dłuższy czas pozostają w gnieździe.

Do gniazdowników zaliczamy m.in.:

-    wróble

-    dzięcioły

-    gołębie

-    papugi

-    jastrzębie

-    orły

Uwaga: Bardzo ciekawym zjawiskiem sq wędrówki ptaków (związane głównie z sezonowymi zmianami klimatycznymi). Ptaki można podzielić na osiadłe, przelotne i wędrowne. Wędrowne ptaki przelatują określonymi trasami pojedynczo (niektóre ptaki drapieżne, kukułki) lub grupowo (bociany, gęsi, żurawie, jaskółki).

W Polsce ochroną objęto większość gatunków ptaków (z wyjątkiem najpospolitszych). Największym zagrożeniem dla ptaków są zmiany w środowisku naturalnym (m.in. zanikanie naturalnych starych lasów i środowisk podmokłych). Polska jest sygnatariuszem Konwencji Bońskiej (o ochronie wędrownych gatunków zwierząt) oraz Konwencji Ramsarskiej (o ochronie obszarów wodnych i błotnych będących środowiskiem życia ptactwa).

___

Rozmnażanie się i rozwój ptaków

9 wyraźne podobieństwa aa gadów

•    wyłącznie jajorodne; jaja otoczone wapienną skorupka

•    często opieka rodzicielska

•    u samic zwykle jest tylko lewy jajnik i lewy jajowód

•    złożone obyczaje godowe (zaloty, toki, lęg, wysiadywc-nie jaj)

Muchołówka białoogonowa z pisklęta¹⁷¹¹

Zagniazdowniki - ptaki, których pisklęta zaraz po wykluciu są zdolne do samodzielnego funkcjonowania. Zaliczamy do nich m.in.:

-    kuraki

-    kaczki

-    gęsi

-    łabędzie

-    łyski

-    strusie

Pisklęta pokrzewki

Gniazdo remiza

2.24. SSAKI

Ssaki to najwyżej uorganizowane kręgowce lądowe (niektóre wtórnie przystosowane do żyi w środowisku wodnym). Są - tak jak ptaki - endotermiczne. Spośród wszystkich zwierząt ssaki v tóżniają się żyworodnością i wysokim stopniem rozwoju układu nerwowego oraz narządów zn słów (najbardziej złożonymi zachowaniami).

Ssaki (Mammaiia)

Podgromada: O Prassaki

(Prototheria) Rząd: stekowce

■ podział ssaków f Ssaki

współczesnych właściwe (Theria)

i Szczep: tzw. ssaki niższe (Metatheria)

Rząd: torbacze

Uwaga: Niekiedy podział ssaków na podgromady jest następujący: prassaki, ssaki niższe (torbacze) oraz ssaki wyższe (łożyskowce). Dodajmy też, że systematyka ssaków wciąż ulega modyfikacjom. Najnowsze podziały wyodrębniają dwie podgromady: australosfe-nidy - obejmujące stekowce oraz boreosfenidy - obejmujące Metatheria i Płacenia lia.

• Szczep: ssaki właściwe (Eutherr czyli łożyskowce (Plancetalia)

1 9 rzędów: np.

-    owadożerne

-    nietoperze

-    zajęczaki

-    gryzonie

-    drapieżne

-    walenie

-    trąbowce

-    parzystokopytne

-    naczelne

Pochodzenie ssaków

kość zębowa

kość kwadratowa

kość stawowa

kość łuskowa kość kątowa staw typu gadziego

strzemiączko kość kwadratowa kość stawowa

kość zębowa

młoteczek

(kość stawowa) słuchowa

B

staw podwójny

kość zębowa

kość łuskowa kość kątowa (bębenkowa)

kowadełko (kość kwadratowa)

-łuska kości skroniowej staw ssaczy - błona bębenkowa - kość bębenkowa

C-c-ś ssGkokształtny (A), prymitywny ssak ze stawem żuchwowym podwójnym (B), współczesny ssak (C)

Ssaki wywodzą się z części terapsydów (łzw. cynodontów). Ssaki pojawiły się już w późnym triasie. Przejście między terapsydami c ssakami było płynne i przyjęta granica jest umowna. Uważa się, że ssaki mają inną budowę żuchwy, stawu żuchwowego i ucha środkowego. Mianowicie: żuchwę buduje tylko kość zębowa, to one tworzy staw żuchwowy z łuską kości skroniowej. Kości kwadratowa i stawowa natomiast przemieściły się do ucha środkowego i stały się kostkami słuchowymi (kowadełko i młoteczek).

Stekowce - reliktowa gri ssaków o cechach gadzi

Współczesne stekowce są b< dzo nieliczną grupą występu cq jedynie w regionie austra skim (ziemnowodne dziobc lądowe kolczatki oraz prak czatki). Ich budowa wykaz swoiste wymieszanie cech s: czych i gadzich.

Cechy ssacze: • stałocie ność (choć niepełna: 26-33’

•    pokrycie ciała sierścią • t kostki słuchowe • przeponc bezjądrzaste erytrocyty • : chwa zbudowana z jednej 1 ści • gruczoły mleczne (l( brak sutków) • czterojami serce

Cechy gadzie (prymitywn

•    jajorodność • obecne steku • budowa pasa barl wego (z kością kruczą) 3 bi grzebienia łopatki • szero rozstawienie kończyn na b 3 budowa oka

Dziobak