5

31

2.1. Teoria anomii

Ci oba 1 wycoła się. Ryzyko, jakie ponosi za wybór jednej z wymienionych form adaptacji do sytuacji anomii, to perspektywa statusu dewianta. Każdy bowiem z tych wyborów jest w istocie dewiacyjny-. Oczywiście jest też możliwość zachowania konfor-mistycznego, A e w sytuacji anomii strukturalnej realizacja akceptowanych wartości zgodnie z normami staje się luksusem dostępnym dla wybranych, tzn. ludzi szczególnie uprzywilejowanych. Proporcja społeczności, dla której dostępny jest konformizm, to miara zdiowia społecznego systemu. W społeczeństwie dobrze zorganizowanym zachowania anomijne stanowią margines. W społeczeństwie anomijnym marginesem staje się konformizm.

Richard Merton (ibidem) wymienia cztery rodzaje patologicznej adaptacji jednostki do sytuacji namijnej: innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt.

1.    Innowacja jest wyborem kulturowo określonych celów, a odrzuceniem instytucjonalnie określonych środków ich realizacji. Mówiąc po prostu, jest wyborem wartości i odrzuceniem norm. Na przykład zdobycie dyplomu może być efektem przejścia przez cały proces studiów albo po prostu kupienia go u fałszerza. Ten drugi sposób jest właśnie innowacją. Innowacja szczególnie często jest wybierana w społeczeństwach przemian, tam gdzie kładzie się nacisk na osiągnięcie sukcesu (robienie kariery po trupach), albo tam gdzie mamy do czynienia z dużą destabilizacją społeczną, kryzysem (ale także rozwojem). Wreszcie tam, gdzie regulacje prawne nie nadążają za rzeczywistością społeczną (na przykład sprawa Art-B). Innowacja, jak podkreślał Merton, jest wyjątkowo korupcjogenna.

2.    Rvtualizm wybierany jest przez ludzi, którzy właściwie boją się wszelkich przemian. przez jednostki nastawione na asekurację. Polega on na silnym przywiązaniu do sposobów osiągania wartości, czyli norm. Tak silnym, że w sytuacji anomii (która jak wiadomo charakteryzuje się rozdźwiękiem pomiędzy wartościami a normami) jednostka ostatecznie rezygnuje z wartości (celów), koncentrując się na instytucjonalnych sposobach dochodzenia do nich. Rytualizacja jest więc dreptaniem w miejscu niezależnie od skuteczności swojego działania. Taka forma adaptacji jest w pewnym sensie dowodem niesprawiedliwości losu, pochłania wiele energii, wysiłku i dobrej

woli. często bez jakiejkolwiek nadziei na sukces.

3.    Wycofanie to najbardziej dramatyczna forma przystosowania jednostki do sytuacji anomii. Polega na rezygnacji zarówno z kulturowo określonych celów, jak i siod-ków ich realizacji. Dość łagodną postacią wycofania może być uzależnienie, bezdomność lub zdanie się na opiekę socjalną. Najbardziej dramatyczną tormą wycofania jest

samobójstwo.    ..    .. .

4.    Bunt jest niezwykle ryzykownym sposobem adaptacji do sytuacji anomii, ale tez

cna m/1 rżeniu

jest szansa na sukces. Bunt może bowiem przynieść jednostce ostatecznie zarowno możliwość zrealizowania upragnionych celów, jak i pogrążyć ją ostatecznie. Jego me-polega na odrzuceniu istniejących wartości i norm, ale w ich miejsce stwo-,wvch własnych. Postawy buntownicze me zawsze są buntem w lozuimmu

miii wyłączy bunt, który

.iiolotfic/nych sposobów adaptacji do aiu