57 (191)

wi, zadowoleni dorośli potrzebują, podobnie jak ich dzieci, perspektyw życiowych, które odnajdują w pełnej sensu pracy i wolnym czasie, w modelach bezpieczeństwa i elastycznych strukturach społecznych. Utrata miejsca pracy i redukcja świadczeń socjalnych prowadzi jednak u wielu dotkniętych tym problemem dorosłych do psychosocjalnych trudności i kryzysów, które utrudniają życie, niezależnie od formy rodziny.

Rozstanie i rozwód oznaczają często także ryzyko ubóstwa, ponieważ socjalne zabezpieczenie matek i ich dzieci jeszcze dzisiaj bardzo często zależne jest od pracy zawodowej mężczyzny. Redukcja świadczeń socjalnych przyczynia się do tego, że mamy do czynienia z coraz większą liczbą osób, które potrzebują pomocy społecznej. Taki stan jest wrogiem rodzin i dzieci, ponieważ w wyniku długotrwałej sytuacji ubóstwa emocjonalne obciążenie w rodzinie wzrasta, a poza tym dzieci mają ograniczone szanse w społeczeństwie. Brakująca kompensata świadczeń dla rodzin doprowadza je do granicy ubóstwa. Rodzice, którzy zagrożeni są brakiem materialnego zabezpieczenia, bezrobociem, brakiem odpowiedniego mieszkania, nie są w stanie troszczyć się w wystarczającym stopniu o zaspokajanie różnorodnych potrzeb swoich dzieci. Muszą oni bowiem martwić się w pierwszej kolejności o elementarne warunki życiowe. Stres w związkach, wywołany ciasnotą w mieszkaniu, izolacją lub zbyt wysokimi stratami materialnymi, brak możliwości rozwoju dla matek i ojców, wynikający z bardzo szczupłej oferty instytucji opieki nad dziećmi obciążają rodziców i utrudniają im pozytywne związki z dziećmi.

Ponieważ rodzaj interakcji i komunikacji, wzajemne kontakty i ścieranie się przeciwnych dążeń i pragnień wpływają na to, czy w danym systemie rodzinnym powstaną warunki wspierające czy też hamujące rozwój rodziny. Oprócz materialnego zabezpieczenia niezbędne są: przyjazny dla rodzin czas pracy, możliwe do sfinansowania mieszkania, elastyczne instytucje opieki nad dziećmi i zróżnicowane oferty porad, dotyczących pytań o partnerstwo, rozstanie, rozwód, wychowanie i alternatywne formy życia.

Dzieci, które dotknięte są w swoich rodzinach rozstaniem, rozwodem lub innymi zmianami muszą mieć możliwość „przetrawienia” tych przemian i strat. Ważne jest, aby miały one do dyspozycji przestrzenie i zaufane osoby, przy których czują się one bezpiecznie, zwłaszcza w tym przełomowym okresie, i które zachowują w sobie cząstkę doświadczenia ciągłości. Szczególnie również w tych rodzinach, które zamykają się na zewnątrz trzecie osoby i miejsca, stanowiące punkt odniesienia w życiu dziecka, są niezwykle ważne i niezbędne, ponieważ mogą one prowadzić do większej autonomii.

Jeżeli nie ma takich osób w gronie dalekich krewnych rodziny, wtedy najpóźniej w wieku przedszkolnym wychowawczynie w tych instytucjach mogą przejąć tego rodzaju istotne zadania uzupełniające w rozwoju dziecka.

W tym celu konieczne jest jednak utworzenie o wiele mniejszych grup, niż te, które istnieją obecnie. Zmiany w rodzinach powodują, że takie przemyślenia muszą stać się rzeczywistością dnia codziennego oraz że dzieciom należy stworzyć możliwość odnajdywania trzecich osób i miejsc, jakie staną się ewentualnie ważnym uzupełnieniem sytuacji rodzinnej.

•    Jednak kto, lub co może z pedagogicznego punktu widzenia być tą trzecią osobą, gdy jedno z rodziców nie wypełnia swoich funkcji wychowawczych i nie mamy do czynienia z alternatywnymi formami rodzinnymi, tak jak w przykładzie Sabiny?

•    Jakie różnorodne formy triadycznych struktur istnieją już i mogą zostać w większym stopniu wykorzystane dla dzieci?

•    Jakie systemy związków byłyby jeszcze możliwe, gdyby istniała w społeczeństwie większa akceptacja nowych form życia i związków oraz byłaby do dyspozycji odpowiednia przestrzeń i pomoc socjalna?

•    Jaki gdzie wspólne obszary życiowe dorosłych i dzieci mogą zostać bardziej intensywne wykorzystane wewnątrz i na zewnątrz rodziny w sensie „przypadkowego uczenia się” (J.H. Pestalozzi)? Tutaj istotną rolę ogrywa wzór dorosłych we wszystkich dziedzinach życia.

•    W jaki sposób formy kontaktów poza ramami rodziny w kontekście „dom rodzinny - dziecko” mogą nabrać silniejszego niż do tej pory charakteru triady, aby łagodzić deficyty?

Szczególnie w przypadku dzieci, które poprzez przejęcie ogromnej odpowiedzialności w swoich rodzinach wykorzystywane są jako emocjonalne wsparcie, uzupełniające kroki mogą doprowadzić do zrównoważenia i stanowić dla dziecka bodźce, których nie znajduje ono w swo-

— 115 —