69

Manifesty młodych odcinajqcych się od tradycji romantycznej

Q artykuł Groch no ścianę Adama Wiślickiego - autor ośmieszał poetycki język poprzedniej epoki

• artykuł My i wy Aleksandra Świętochowskiego - autor odrzucał porozumienie między pokoleniami

9 postulat pracy u podstaw - deklaracja programowa pozytywistów; przekształcenie społeczeństwa w organizm narodowy, do którego drogą jest szerzenie oświaty, zakładanie bibliotek na wsi, oświecenie ciemnego ludu

Młodych i starych próbował pogodzić Adai Asnyk w wierszach:

Daremne żale, próżny trud... (fragment) Trzeba z żywymi naprzód iść,

Po życie sięgać nowe,

A nie w uwiędłych laurów liść z uporem stroić głowę.

[...]

Do młodych

[...]

Ze światem, który w ciemność już zachodzi Wraz z całą tęczą idealnych snów,

Prawdziwa mądrość niechaj was pogodzi -I wasze gwiazdy, o zdobywcy młodzi,

W ciemnościach pogasną znów!

Cechy literatury

•    realistyczna

•    tendencyjna, podporządkowana ideom pracy organicznej, pracy u podstaw, asymilacji Żydów, emancypacji kobiet, entuzjazmu dla nauki

•    propagująca nowy model patriotyzmu

•    w opozycji do tradycji romantycznej

•    kreująca wzorce osobowe, np. społecznika, filantropa, kobiety-emancypantki itp.

•    utylitarna

•    moralizatorska

•    tendencyjna

•    operująca językiem ezopowym: omówieniem, przemilczeniem, przenośnią (w celu ukrycia przed cenzurą treści patriotycznych]

© wykorzystująca w literaturze formy publicystyczne

Literatura

Przedstawiciele literatury

Honore de Balzac    Lew Tołstoj

Honore de Balzac²

(1799-1850) - autor wielkiego cyklu Komedia ludzka, z którego pochodzi powieść realistyczna Ojciec Goń ot³. Ukazuje ona Paryż jako labirynt, po którym z łatwością poruszają się łotry i nikczemnicy. Miernikiem wartości człowieka są pieniądze. Karierę robią tylko znający prawa rządzące paryskim światem: Czy wiesz, jak tu się robi karierę? Błyskiem geniuszu albo zręcznością zepsucia.

Lew Tołstoj

(1828-1910) - należał do największych realistów literatury rosyjskiej. Rozgłos przyniosły mu Wojna i pokój, powieść historyczna z czasów wojen napoleońskich, oraz Anna Karenina, powieść ukazująca psychologię miłości. Do znanych powieść: należy również Zmartwychwstanie, podejmująca problemcń-'? religijną i społeczną.

Fiodor Dostojewski

Stendhal

Emile Zola

(1840-1902) - twórca naturalizmu, autor wzorcowej powieści naturalistycznej CerminaP, w której jako jeden z pierwszych pisał o nowej klasie społecznej - proletariacie. W powieści tej ostrzegał przed wyzwoleniem się w człowieku pod wpływem upodlenia przez nędzę bestii ludzkiej. Autor Syklu powieściowego Rougon-Macąuartow/e⁵. Historia naturalna rodziny z o Drugiego Cesarstwa.

Gustaw Flaubert⁴

(1821-1880) - tworzył na pograniczu realizmu i naturalizmu. Do najbardziej cenionych jego powieści należą Pani Bovary i Szkota uczuć. Pierwsza z tych powieści to znakomite studium psychologiczne Emmy Bovary ukazanej na tle drobnomiesz-czańskiej społeczności, w której obowiązują określone normy i zasady. Ich przekroczenie naraża główną bohaterkę na wyobcowanie i w konsekwencji prowadzi do tragedii. Dramatyczne skutki niedopasowania społecznego mogą dotknąć każdego wrażliwego człowieka, dlatego Flaubert napisał: Pani Bovary to la.

Stendhal, właśc. Henri Beyle

(1783-1842) - spod jego pióra wyszły znane powieści Czerwone i czarne oraz Pustelnia parmeń-ska. Autor słynnego porównania powieści do zwierciadła przechadzającego się po gościńcu, co potwierdza, iż bliski był mu realistyczny obraz świata.

Fiodor Dostojewski

(1821-1881) - prozaik rosyjski, mistrz powieści psychologicznej. Za działalność polityczną skazany na śmierć, którą zamieniono na katorgę i służbę wojskową. Osobiste przeżycia opisał między innymi we Wspomnieniach z domu umartych. Za najwybitniejsze dzieło Dostojewskiego uznaje się Zbrodnię i karę, utwór będący powieścią polifoniczną, jedną z odmian powieści realistycznej. Do znanych powieści należą również Biesy i Bracia Karamazow.

Aleksander

Świętochowski

(1 849-1938) - główny teoretyk pozytywizmu, współpracował z „Przeglądem Tygodniowym", na którego łamach krytykował niepożądane zjawiska życia społecznego i obyczajowego oraz propagował programy pozytywistyczne. Do najgłośniejszych artykułów należały: Pasożyty literackie, Pleśń społeczna i literacka, My i wy. Bezkompromisowy w starciu ze starszym pokoleniem, odrzucał jakąkolwiek płaszczyznę porozumienia. Włączył się w konflikt pokoleń na płaszczyźnie literackiej. Był dramaturgiem, nowelistą, powieściopisarzem, krytykiem literackim, a także działaczem społecznym.

Aleksander Świętochowski