76 77 (21)

Andrzej Krzysztof Kunert: „Powołanie Krajowej Rady Narodowej było próbą zamachu stanu. Marginalna i izolowana grupa komunistów oraz kryptokomunistów ogłosiła się reprezentacją narodu, odmawiając tego prawa strukturom Polskiego Państwa Podziemnego. [...] Nie odmawiam Gomułce ani zręczności politycznej, ani dążenia do realizacji (swoiście rozumianej) polskiej racji stanu, ani (również swoiście pojmowanego) patriotyzmu. Pod jednym wszakże warunkiem - że mogę zachować prawo nazwania jego rozumienia polskiej racji stanu i patriotyzmu swoistym. Swoistym, bo przecież żaden odpowiedzialny polityk po doświadczeniach z lat 1939-41 nie mógł uwierzyć w uczciwość intencji Stalina. Nie mógł uwierzyć, że komunistyczna Polska będzie mogła być w tej strefie Europy suwerenna”¹.

Badania historyczne stosowane w dziedzinie pedagogiki realizowane są w odniesieniu do dwóch sfer:

•    praktyki wychowania, kształcenia, praktyki oświatowej - jako „historia wychowania”, ten dział obejmuje historię instytucji i placówek oświatowych, wychowawczych i innych,

•    teoretycznej myśli pedagogicznej, prądów, kierunków, tendencji, doktryn - jako „historia myśli pedagogicznej”.

Obydwie sfery mają istotne znaczenie dla pedagogów, zarówno poznawcze, związane z samoświadomością naukową uczonych, jak i praktyczne² oraz metodologiczne (heurystyczne). Efekty dociekań historycznych osadzonych w dziedzinie pedagogiki wyrażają się w formach:

•    opisu, diagnozy, wyjaśnienia, rozumienia i interpretacji faktów, zjawisk i procesów wychowania i kształcenia oraz rozwoju teoretycznej myśli pedagogicznej,

•    odkrywania prawidłowości (generalizacji historycznych) deterministycznych i korelacyjnych (jednoznacznych i statystycznych), względnie nieograniczonych czasowo w zakresie praktyki wychowania i kształcenia oraz w dziedzinie rozwoju myśli pedagogicznej.

Warto w związku z tym poddać głębszej analizie relacje między badaniami historii wychowania i myśli pedagogicznej a pedagogiką zorientowaną teoretycznie i praktycznie¹⁵.

Jak zauważyliśmy na początku, pełne poznanie elementów pedagogiki (wychowywania, kształcenia i samokształcenia człowieka) związane z opisywaniem, wyjaśnianiem, rozumieniem i interpretowaniem możliwe jest wówczas, gdy uwzględni się także parametr czasu, gdy fakty, zjawiska i procesy pedagogiczne są odnoszone do różnorodnych uwarunkowań mających swe źródło w przeszłości. W związku z tym wydaje się oczywista potrzeba więzi między pedagogiką skierowaną na badania współcześnie istniejących faktów, zjawisk i procesów a historią wychowania i myśli pedagogicznej (pedagogiką historyczną). Jednakże więzi między tymi dwoma sferami poznawania nie są w praktyce jednoznacznie określone. Można tu wyróżnić trzy podejścia wpływające na różnicowanie się charakteru powiązań między tymi sferami:

1. Historia wychowania (i myśli pedagogicznej) traktowana jest jako dyscyplina historyczna, a nie pedagogiczna (mimo że pedagodzy włączają ją w skład podstawowych nauk pedagogicznych). Świadectwem tego jest między innymi usytuowanie zakładów lub katedr historii wychowania w obrębie instytutów historii lub wydziałów historycznych. W tej sytuacji więzi między pedagogiką (naukami pedagogicznymi) a historią wychowania są na ogół jednostronne, pedagodzy czerpią wiedzę o przeszłości wychowania, kształcenia, myśli pedagogicznej z historii wychowania (budowanej jako nauka typowo historyczna, wykorzystująca założenia metodologiczne i metody badań z dziedziny historii i wiążąca plany badawcze z planami badań instytutów historii lub wydziałów historycznych), natomiast historycy wychowania nie analizują dorobku nauk pedagogicznych, na przykład dorobku dydaktyki ogólnej, teorii wychowania, pedagogiki społecznej, pedagogiki specjalnej, pedagogiki dorosłych, i nie czerpią inspiracji z tych źródeł. Stan taki zapewne nie stanowi przeszkody dla rozwoju historii wychowania i myśli pedagogicznej, ale jest mniej korzystny dla rozwoju nauk ^{3 4}

77

1

   Polityczna dywersja. Andrzej Krzysztof Kunert w rozmowie z Włodzimierzem Kalickim, „Gazeta Wyborcza” 2004, 3-4 styczeń, s. 25.

2

   Doświadczenia przeszłości mogą być użyteczne współcześnie jako inspiracje (por. D. Drynda, Wychowanie ku wartościom w twórczości pedagogów Drugiej Rzeczypospolitej - ofertą dla współczesności, w: W służbie szkoły i nauki: księga poświęcona profesorowi Czesławowi Majorkowi, pod red. Z. Ruty, R. Ślęczki, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej 2003) lub przestrogi (por. C. Majorek, Historyczne konteksty reform szkolnych w Polsce w XX wieku, Kraków: Roczniki Ludowego Towarzystwa Naukowo--Kulturalnego Oddział w Krakowie 2002, nr 4).

3

¹⁵ Przetwarzam i rozwijam tu wybrane myśli z mojego wcześniejszego artykułu: S. Palka, Pedagogika teoretycznie i praktycznie zorientowana a badania historii wychowania i myśli pedagogicznej, w: Metodologia w badaniach naukowych historii wychowania, pod red. T. Jałmużny, I. Michalskiej, G. Michalskiego, Łódź: Katedra Historii Wychowania

4

Pedeutologii Uniwersytetu Łódzkiego 1993.