94 95 (7)

gj 2tóranieziw ekspansja przedsiębiorstw — wyjaśnienia teoretyczne

Z teorii handlu wewnątrzbranżowego wynikają istotne implikacje dla przedsię. biorstw opracowujących strategię ekspansji zagranicznej, dotyczące możliwych i pożądanych kierunków tej ekspansji. Z działalności eksportowej firmy nie są automatycznie wykluczone towary importowane do kraju będącego siedzibą firmy oraz rynki, z których impoit ten jest dokonywany.

Duże znaczenie dla wyjaśnienia struktury towarowej i geograficznej handlu miała koncepcja S.B. Lindera, nazywana teorią „ujednoliconej struktury popytu" albo hipotezą „popytu reprezentatywnego” (Lindert, Kindleberger, 1982). Autor ten buduje sekwencję zależności przyczynowo-skutkowych od dochodu do gustów, od gustów do technologii, od technologii do handlu międzynarodowego. Wzrost dochodu kieruje popyt, zgodnie z prawem Engla, na towary bardziej luksusowe; koncentracja popytu na dobrach luksusowych powoduje rozpoczęcie ich produkcji z zastosowaniem ulepszonych technologii. Wzrost popytu krajowego nie jest wystarczający dla osiągnięcia korzyści skali i dlatego zwiększeniu produkcji towarzyszy eksport. Z tych rozważań wynika, że kraje eksportują przede wszystkim te dobra, w produkcji których się specjalizują. Oznacza to, iż najlepszą podstawę skutecznego konkurowania przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych stanowi „dobry” rynek krajowy. Duże rozmiary handlu między krajami wysoko rozwiniętymi można, przynajmniej w części, wytłumaczyć zbliżeniem struktur popytu. W tej sytuacji o intensywności wymiany może decydować niewielkie zróżnicowanie preferencji w poszczególnych krajach, znajdujące swój wyraz np. w preferowaniu określonej marki, stylu. Z teorii Lindera wynikają istotne implikacje dla kształtowania strategii eksportowej przedsiębiorstw, gdyż zawiera ona sugestie dotyczące zalecanych kierunków ekspansji międzynarodowej.

Należy także wspomnieć o próbach uwzględnienia w teorii handlu międzynarodowego problematyki korporacji wielonarodowych, które są traktowane jako aktywne podmioty uczestniczące w konkurencji monopolistycznej¹ i posiadające specyficzne składniki majątku (Helpman, 1984; Mińska-Struzik, 2006).

We współczesnej teorii handlu międzynarodowego przewartościowaniu uległy poglądy na rolę przedsiębiorstwa jako podmiotu uczestniczącego w handlu międzynarodowym. W teorii tradycyjnej jedynym źródłem przewagi konkurencyjnej firmy mogły być atuty wynikające z wyposażenia kraju w czynniki wytwórcze. W teorii współczesnej natomiast uwzględnia się problematykę nowych technologii, korzyści skali oraz zróżnicowania produktów, czyli czynników w istocie zależnych od aktywności przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo nie jest tylko podmiotem przetwarzającym określoną ilość zasobów w określoną ilość standardowego produktu. Tworząc i wykorzystując nowe technologie, przedsiębiorstwo może zmieniać relacje nakładów do wyników oraz proporcje łączenia stosowanych zasobów, może też dokonywać faktycznego lub pozornego (marketingowego) zróżnicowania produktów. Ponadto przedsiębiorstwo uczestniczące w wymianie międzynarodowej przestaje być wyłącznie podmiotem adaptującym się do danych przez otoczenie warunków, staje się jednostką wpływającą na otoczenie (np. kreowanie lub stymulowanie popytu na swoje produkty).

* * *

Ko, podstawie wcześniejszych rozważań można stwierdzić, że zagadnienie I * ien»acjonaiizacji przedsiębiorstwa zostało podjęte w teorii handlu międzynarodo-I J_veg0 w sposób fragmentaryczny. Stwierdzenie to odnosi się zarówno do teorii Kjjjycyjnej, jak i do teorii współczesnej, choć do tradycyjnej w większym stopniu Ławowy nurt rozważań w teorii tradycyjnej, podtrzymywany szeroko również KreT-i-nie. eksppnował makroekonomiczne aspekty wymiany międzynarodowej. I fejście makroekonomiczne w teorii handlu międzynarodowego, wywodzące się ^Esdycji klasycznej, utrzymało się do dziś (Sołdaczuk, Kamecki. Bożyk, 1983. K₀₎. Stwierdzenie to nie jest równoznaczne z krytyką tej teorii — chodzi HLftreślenie względnej odrębności i specyfiki badawczej handlu międzynaro-Hpyego.

■ W teorii handlu międzynarodowego udzielono względnie zadowalającej od-powicdzi na pytanie: „Dlaczego dobra i usługi są przemieszczane między kraja-|jf. Odpowiedź ta nie jest jednoznaczna ze względu na rozbieżność koncepcji ■^jadających się na teorię handlu międzynarodowego. Na przykład wnioski na ^Łnat kierunków handlu wynikające z teorii Heckschcra-Ohlina oraz teorii Lindera Bnajemnie sprzeczne (Foltyński. 1970, s. 191).

■Motywy internacjonalizacji działalności przedsiębiorstw są wyjaśniane w teorii ŁtHlu międzynarodowego częściowo, gdyż uwzględnia się w niej zasadniczo tylko ^dną formę aktywności międzynarodowej przedsiębiorstw, tzn. eksport oraz import )óbr i usług. Pozostałe, wymienione na wstępie problemy teoretyczne składające |ę na paradygmat internacjonalizacji przedsiębiorstwa, nie znajdują w zasadzie ■wiązania w ramach teorii handlu międzynarodowego lub też są potraktowane Lfdzo powierzchownie. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy jest zawężenie jgja badań teorii wymiany międzynarodowej do sytuacji, w których zakłada się fc przenośności czynników wytwórczych między krajami i mobilność towarów, feacza to, że poszukiwania wyjaśnień międzynarodowej działalności przedsię-Iprstwa powinny wychodzić także poza teorię wymiany międzynarodowej.

Teoria zagranicznych inwestycji lezpośrednich a zagadnienie nternacjonalizacji przedsiębiorstwa

[W literaturze ekonomicznej dotyczącej zagranicznych inwestycji bezpośrednich można wyodrębnić dwie tradycyjne perspektywy badawcze: mikro i makro. W pierwszej perspektywie za podstawową jednostkę obserwacji przyjmuje się HZedsiębiorstwo, wychodząc z założeniu, ze międzynarodowa działalność gospo-larcza w rzeczywistości jest realizowana na poziomie firm. W drugiej perspektywie badawczej uwaga koncentruje się wokół zagregowanych wielkości inwestycji bez-