96 97 (13)

W szczególności w akromegalii czaszka (ryc. 35, str. 95) jest znacznie zgrubiała i wydłużona wskutek znacznego powiększenia łuków nadoczodoło. wych, zatok czołowych i guzowatości potylicznej zewnętrznej (protuberanii_Q occipitalis). Luki jarzmowe są bardzo uwydatnione i zgrubiałe, zatoki czołowe i szczękowe duże. Nos i żuchwa są znacznie powiększone i bardzo wysunięte ku przodowi (dolny prognatyzm). Zęby są szeroko rozstawione. Tkanki miękkie nosa, uszu i warg powiększone (ryc. 36, str. 95).

U matołków, odwrotnie, w związku z zatrzymaniem rozwoju czaszka ulega zmniejszeniu (małogłowie, microcephalia).

Miejscowe zaburzenia w ukształtowaniu czaszki mogą zależeć od guzów łagodnych lub złośliwych, uwypuklających czaszkę, od przebytego kilaka lub złamania kości i innych spraw chorobowych, pozostawiających po sobie wklęsłości.

Blizny w obrębie czaszki mogą świadczyć o przebytych urazach, złama-niach, kilakach, operacjach na czaszce.

W zapaleniu opon mózgowych, w przypadkach guzów mózgu, w zapaleniu kości czaszki, czasami też u osób z nadmiernie pobudliwym układem nerwowym stwierdza się w obrębie czaszki bolesność uciskową i opukową.

Twarz. Przy badaniu twarzy zwraca się uwagę na jej wyraz, barwę, ruchy mięśni, rozwój podściółki tłuszczowej i bolesność.

Ryc. 37. Twarz 59-letniej chorej z niedoczynnością tarczycy (wg Bolechowskiego).

Wyraz twarzy może zdradzać silne bóle, obawę o niepomyślne zejście choroby, podniecenie lub przygnębienie, niedorozwój psychiczny lub fizyczny itp. Twarz sucha, pomarszczona u osoby młodej świadczy o przedwczesnym zestarzeniu się, twarz o wyglądzie dziecięcym u osoby dorosłej — o stanie, który nazywamy dziecięcym (infantilismus). Szeroka, okrągła twarz o wyglądzie pełni księżyca, obrzmiałe powieki, przykrywające gałki oczne, gruby i spłaszczony nos, szerokie, zgrubiałe wargi i policzki, suche, cienkie, wypadające włosy, brwi i rzęsy, a wreszcie gruba, bladożółtawa, sucha, łuszcząca się skóra i tępy, maskowaty

wyraz twarzy — są to cechy znamienne dla obrzęku śluzowatego, wywołanego przez niedoczynność tarczycy (ryc. 37 i 38).

Błyszczące, wysadzone gałki oczne (ryc. 46, 47, str. 100, 101), bardzo żywa mimika, skóra wilgotna — przemawiają za chorobą Gravcsa-Basedowa. Głębokie osadzenie gałek ocznych (oko zapadłe, enophthalmus), wystające brwi i silnie sterczące luki jarzmowe, duży, gruby nos, znacznie zgrubiałe wargi, warga dolna często wywrócona na zewnątrz, duży prognatyzm i owalny kształt twarzy — są znamienne dla akromegalii (ryc. 40—43, str. 98, 99). Zapadłe policzki, sterczące wskutek tego wyrostki jarzmowe, zapadłe gałki oczne, zaostrzony wydłużony nos, zsiniałe wargi, skóra twarzy ziemista, zmarszczona, pokryta zimnym, kleistym potem — tworzą zespół znany jako oblicze hipo-kratesowe {facies hippocratica, ryc. 44, str. 99). Jest on znamienny dla ostrego rozlanego zapalenia otrzewnej, ostrej niewydolności krążenia pochodzenia pozasercowego i dla obfitego krwawienia wewnętrznego. Głupowaty, nierucho-

Ryc. 38.6-letnia dziewczynka z wrodzoną niedoczynnością tarczycy: a — przed leczeniem. Twarz obrzękła, policzki wypukłe, podwójny podbródek. Nos krótki, szeroki, zadarty. Czerwień wargowa poszerzona. Szpary powiekowe zwężone; b — ta sama dziewczynka po 5-miesięcznym leczeniu preparatami suszonej tarczycy. Widoczna zmiana wyrazu twarzy, ustąpienie obrzęku. Wyraz twarzy jak u dzieci zdrowych (wg Bolechowskiego; ze zbiorów J. Kosowicza).

my wyraz twarzy, stale w dzień i w nocy otwarte usta, ustawiczne wydzielanie się śluzu z nosa — nasuwają na myśl obecność wyrośli gruczołowatych; asymetria twarzy — porażenie nerwu twarzowego, objawiające się nie tylko nieruchomością odpowiedniej połowy twarzy, ale i opadnięciem fałdu nosowo-wargowego, wygładzeniem zmarszczek i przeciągnięciem twarzy w zdrową stronę. Nieruchomość twarzy stwierdza się w obustronnym porażeniu nerwu twarzowego oraz w chorobie Parkinsona. Bezładna, bardzo żywa mimika twarzy, objawiająca się tym, że chory na przemian chmurzy brwi, marszczy czoło, otwiera, zamyka wargi.

7 Ziryi ogólnej diagnostyki 97