CCF20081104000 (3)

144 VI. Czas i przestrzeń w utworach narracyjnych

ten jest stosowany przez Bachtina także do poszczególnych składników świata przedstawionego, takich np. jak spotkanie, droga, zamek, salon. Przeważają tu konstrukcje przestrzenne, ale znowu charakteryzowane ze względu na swe społeczno--kulturowe ucechowanie i funkcje. Posługuje się wreszcie Bachtin terminem „chronotop” mówiąc o usytuowaniu dzieła literackiego jako przedmiotu materialnego oraz realnego autora i realnego odbiorcy. I tutaj uniwersalność terminu prowadzi do jego wieloznaczności i umniejsza jego użyteczność. Staje się on w końcu synonimem rzeczywistości przedstawionej, skoro każdy jej składnik materialny posiada wymiary przestrzenne i czasowe, a składniki niematerialne ujawniają się również na materialnym podłożu i trwają w czasie.

VII. POSTAĆ LITERACKA

Od wieków postać była jednym z centralnych ośrodków refleksji nad literaturą. Tradycja antyczna wyznaczała jej miejsce służebne względem fabuły:

...osoby działają nie w tym celu, by naśladować charaktery — pisał o tragedii Arystoteles — lecz biorą sobie ku pomocy charaktery dla przeprowadzenia czynności. Toteż czynności, czyli fabuła, są celem tragedii, a cel jest we wszystkim rzeczą najważniejszą.

A nadto bez czynności (akcji) nie mogłoby być tragedii, a bez charakteru jest ona możliwa¹.

Wraz jednak z rozwojem nowożytnego indywidualizmu ta hierarchia się odwraca; jednym z przykładów może być Ham-burska dramaturgia Lessinga, gdzie czytamy:

Zdarzenie może być przypadkowe, jedno i to samo może się przytrafić wielu osobom, natomiast charaktery są istotne i oryginalne. Ze zdarzeniami pozwalamy dramatopisarzowi poczynać sobie jak mu się podoba, byleby tylko nie kłóciły się z charakterem².

Charaktery zaś powinny być zgodne z sobą, czyli jednolite, a równocześnie posiadać wartość poznawczą i wychowawczą.

1

Arystoteles, Poetyka. W: Trzy poetyki klasyczne. Arystoteles — Horacy — Pseudo-Longinos, przeł. i oprać. T. Sinko, Wrocław 1951, s. 14—15.

2

^! G. E. Lessing, Hamburska dramaturgia. Odcinek 33, z 21 VIII 1767, tłum. Cz. Przymusiński. Dzieła wybrane, t. III, Warszawa 1959, s. 216—217.

10 — Wymiary dzieła literackiego