CCF20100314021

86 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

słowną autorów wypowiedzi. Do typowych wykolejeń na podłożu nadmiernej redukcji składników związku słownego należą alo-giczne zestawienia łub porównania, których członami stają się-nazwy zjawisk niejednorodnych, nie mających żadnych cech, które by usprawiedliwiały ich konfrontację. A oto kilka przykładów: „Jego skoki (...) długością ustępowały kilku innym z a-w o dnik o m”. GK 13/61, 4; „Głowę miał podobną do normalnej żmi i”. TR 280/61, 11; „Rozmiary działki zgadzają się co do metra z d ekr et e m”. Chł.Dr. 99/61, 3; „Gdzie należy szukać przyczyn tych (...) osiągnięć, ustępujących jedynie kilku państwom europejskim?” GłP 114/69, 7; „Blisko dwukrotnie przewyższają Białystok dane dotyczące powiatu białostockiego”. GP 30/61, 5; „Nasz wysiłek zbrojny równy był orężnym siłom Wielkiej Brytanii, większy o 40°/o od F r a n-c j i, trzyipółkrotnie większy od Kanad y”. DzL 108/67; „Jeżeli porównamy powyższe dane z majem bieżącego roku, stwierdzimy (...), że wzrosła znacznie ilość wypadków”. GB 185/71, 6; „Praca rybaka na Morzu Północnym jest chyba trudniejsza niż w kopalń i”. „Radio i Świat” 33/55.

Na tej samej zasadzie — nadmiernej redukcji związku leksykalnego — powstają struktury, które można byłoby nazwać „alo-gicznym wyodrębnieniem”, np. „Wśród wypadków spowodowanych przez samych poszkodowanych najczęściej (...) padają ofiarą pijać y”. SłP 97/60, 5; „Z innych wyników na uwagę zasługuje bieg na 5000 metrów”. TL 238/61, 6; „Stoczniow-cy (...) przekazali armatorowi (...) zbiornikowiec «Praha». Jest to czwarta jednostka z serii stolic krajów socjalistycznych”. KSz 101/61, 1. „Podano szereg informacji, z których do najważniejszych należy zmiana trasy pierwszego etapu”. KSz 102/61, 6. We wszystkich przytoczonych przykładach czynnikiem sprawczym błędu była wyraźna dążność autorów do uniknięcia powtórzenia leksykalnego (por. Podano szereg informacji, z których najważniejsza była informacja o zmianie trasy...). Byłoby ono jednak niewątpliwie mniejszym złem niż bezsens powstały wskutek skrótu, zwłaszcza że owej niezręczności wynikającej z dwukrotnego pojawienia się tego samego wyrazu łatwo można uniknąć, wprowadzając jego synonim (Podano szereg informacji, z których najważniejsza była wiadomość...).

Wśród przykładów konstrukcji nadmiernie skrótowych wyodrębniają się trzy typy, które wypadnie odmiennie ocenić z normatywnego punktu widzenia. Pierwszą grupę stanowią uproszczenia, które nie naruszają ogólnej zrozumiałości tekstu, choć odbiorcę może razić nieudolność językowa autora, np. „Zwracał się ■osobiście do władz o sprostowanie pomyłki w obszarze gospodarstwa”. GrR 146/61, 3 (zamiast: pomyłki w pomiarze obszaru); „Wysłuchuje utrapień Katarzyny, jakie ma ona ze swym mężem”. Kul. 19/62, 4 (wysłuchuje opowiadania Katarzyny o utrapieniach ...); „Plan skupu mleka (...) zakłada wzrost mleka towarowego o 62%”. TM 290/61, 1 (wzrost dostaw mleka albo wzrost ilości mleka). Byłby to typ usterek, który w języku mówionym można nawet dopuścić; w staranniejszym tekście pisanym nie powinny się co prawda znaleźć, ale mimo wszystko ich ocena będzie bardziej tolerancyjna niż wartościowanie błędów drugiego typu: nie powodujących wprawdzie niejasności tekstu, ale wskutek zniekształcenia związków logicznych w wypowiedzi wyzwalających u czytelnika lub słuchacza reakcję komiczną, np. „Przeciwieństwem biurokracji jest szacunek dla człowieka — szacunek wyrażający się w krzesełku i dokładnej informacji”. GłO 10/61, 3; „Kierownik produkcji (...) sypie jakzrę-kawa zagranicznymi krajami (...)”. W 79/61, 3; „Jedno miasteczko zrobi karierę i wyrośnie — przykładowo — na wiklinie, inne na drobiu (...)”. TM 111/68, 3; „Do tych wszystkich ludzi, miłujących pokój, zasłuchanych w eter, kierowali swe pozdrowienia radzieccy piloci”. P 34/62, 2; „Porażenia były lekkie i załatwiono je w ambulatorium”. NRz 176/58, 3. I przykład szczególnie humorystyczny: „W okolicy tego kiosku ustawia się stoliki i krzesełka pod barwnymi parasolami, które stanowią część przeznaczoną do konsumpcji”. GB 181/71, 9.

Trzecia grupa przykładów kwalifikuje się już do kategorii poważnych uchybień normatywnych. Sens zdania wskutek skrótu zostaje w nich zniekształcony tak dalece, że obraca się w swe