CCF20100314016

76 Zagadnienia poprawności leksykalno-semantycznej

pełny program meczu, trenerzy zdecydowali, że odbędą się jeszcze trzy walki”. Szt.Mł. 197/61, 4. I jeszcze przykład tautologii, w której również jednym ze składników jest wyraz modny: „Wielkie to i poważne sukcesy”. DZ 236/61, 4.

Warto może jeszcze zwrócić uwagą na pewną osobliwość: często połączenie pleonastyczne czy tautologiczne w ogóle by nie powstało, gdyby zamiast wyrazu modnego został użyty jego synonim; na przykład w zdaniu: „W y s oko ś ć sum na FRR nie jest zbyt wy s ok a”. Chł.Dr. 96/61, 2 — zastosowanie biiskoznaczni-ków wygórowana, znaczna usuwa całkowicie redundancją leksykalną. Podobnie można byłoby zapobiec nadmiarom słownym w następujących fragmentach: „Nawet wysoko przewyższające Polaków standardem życiowym społeczeństwa gospodarują oszczędniej”. Chł.Dr. 96/61, 5 (nie byłoby pleonaz-mem wyrażenie znacznie przewyższające). „Jeżeli KS Naprzód nie poczyni inwestycji zabezpieczających bezpieczeństwo piłkarzy — boisko zostanie zamknięte”. Sport. 37/ 61, 9 (zastąpienie niefortunnej kalki z języka rosyjskiego — imiesłowu zabezpieczający — jego poprawnym odpowiednikiem zapewniający sprawia, że zdanie staje się logicznie nienaganne).

Powstawanie pleonazmów i tautologii tłumaczy się nie tylko upodobaniem mówiących i piszących do użycia określonych wyrazów modnych, ale i pewnymi tendencjami stylistycznymi naszych czasów. Na przykład tak znamienna dla prasy skłonność do superlatywu, do wyrażeń sygnalizujących skrajny stopień, najwyższą jakość, największe nasilenie czego — pociąga za sobą niejednokrotnie spiętrzenie różnych wykładników intensywności w tym samym tekście, np. „Ostatnio na nader czołowym miejscu uplasował się utwór (...) P 17/62, 5; „Najbardziej przodujące ognisko to FPZ w Nowogrodzie”. KSz 116/61,5; „Problem gruźlicy znajdzie swój ostateczny konie c”. Kul. 24/62, 10. Twórcy tych zdań, posługujący się określeniami ilościowymi, np. przysłówkami stopnia i miary, nie zauważają, że ich użycie jest zupełnie zbędne, sam bowiem wyraz określany wyraża cechę lub stan o charakterze skrajnym, nie podlegającym gradacji. Połączenia takie znajdują się już na pograniczu tej kategorii związków redundantnych, które określiliśmy jako tworzone świadomie, odpowiadające pewnemu — co prawda chybionemu — zamysłowi stylizacyjnemu. Twórca tekstu chce przy tym osiągnąć pewne cele formalne lub znaczeniowe. Może to być np. dążność do strukturalnej „pełni” wypowiedzi, do zaokrąglenia jej jakimiś symetrycznymi członami (zwłaszcza jeśli kończy się ona wyrazem bardzo krótkim), chyba nawet do pewnej rytmizacji tekstu. Wiadomo, że te właśnie względy przyczyniają się do powstawania tak zwanych zestawień bliźniaczych, to jest rymowanych i rytmizowanych frazeologizmów typu figle-migle, hocki--klocki, koszałki-opałki itp. Może więc w podobnej tendencji do syntaktycznego paralelizmu członów wypowiedzi, do rozwijania wyrazów bardzo krótkich elementami względem nich współrzędnymi, można byłoby się dopatrywać źródła następujących tautologii: „Bogate są jego dzieje i his tor ia”. GrR 120/61,4; „Wzajemne związki i powiązania”. TM 240/61, 3; „Rozumiemy już wagę i znaczenie pogardzanych w przeszłości odpadków”. Chł.Dr. 82/61 6.

O wiele jednak istotniejsze wydaje się działanie czynnika znaczeniowego, to jest dążności do emocjonalnej intensyfikacji wypowiedzi, do podkreślenia takich jej elementów treściowych, które są zdaniem twórcy najistotniejsze. Można byłoby powiedzieć, że tautologia występuje wówczas w służbie akcentu emfatycznego lub logicznego. Potrzeba położenia nacisku na pewne treści wywołuje na przykład zjawisko dublowania wyrazów modalnych („Redakcji należy i trzeba złożyć serdeczne podziękowania”. Sport. 38/61, 3) albo epitetów wartościujących („Impreza udała się jak najlepiej i najdoskonalej”. T 29/61, 6; „Naród republiki strzeże drogiej i cennej ponad wszystko wolności”. W 79/61). Taka „reduplikacja semantyczna” o funkcji intensyfikującej nastąpiła też w związku, który pojawia się ostatnio coraz częściej i ma — niestety — tendencję do stabilizacji: interesujący i ciekawy; por. „Przed nami jeszcze kilka interesujących i ciekawych występów”. Sport. 39/61, 3, „Widowisko było ciekawe i interesujące”. PS 109/61, 2; „Scena jeleniogórska zaprezentowała kilka ciekawych i naprawdę interesujących pozycji”.