chalmers0193

195

Kłopoty z pojęciem prawdy

gim zdaniem. Jest to argument nietrafny, co widać na przykładzie następującej analogii. Jeżeli mam przed sobą mapę Australii i ktoś mnie zapyta, co przedstawia ta mapa, to odpowiem „Australię”. Dając tę odpowiedź nie mówię, że mapa ta przedstawia słowo „Australia”; skoro mnie pytają o przedmiot opisywany przez mapę, muszę odpowiedzieć przy użyciu słów. Nie można powiedzieć ani w przypadku kota, ani mapy, że moje odpowiedzi dotyczące odniesienia mapy czy zdania: „kot wskoczył na płot”, wskazują na coś werbalnego. Ja przynajmniej uważam, że twierdzenie, iż zdanie: „kot wskoczył na płot”, odnosi się do kota na płocie jest zrozumiałe, i z punktu widzenia zdrowego rozsądku trywialnie poprawne.

Odrzuciwszy ten błędny argument przeciwko teorii korespondencyjnej, chciałbym teraz poruszyć sprawę z nim związaną. Korespondencyjna teoria prawdy powinna nam umożliwić mówienie w metajęzyku o zdaniach systemu językowego lub teorii oraz o faktach, z którymi zdania te przypuszczalnie korespondują. Jednakże o faktach, z którymi dane zdanie ma korespondować, można mówić wyłącznie przy użyciu samych tych pojęć, które są zawarte w tym zdaniu. Kiedy mówię, że „«kot wskoczył na płot», mówi o kocie, który wskoczył na płot”, posługuję się pojęciami „kot” i „płot” dwukrotnie, raz w języku przedmiotowym, a potem znowu w metajęzyku, aby odnieść się do faktów. O faktach, o których mówi teoria i z którymi ma ona korespondować, można mówić używając pojęć tej samej teorii. Same fakty są nam niedostępne i nie można mówić o nich w sposób niezależny od naszych teorii.

Jeżeli teorie fizyczne mają korespondować z faktami, to sposoby ich korespondowania są znacząco odmienne od korespondencji, która zachodzi pomiędzy zdaniami o kotach na płotach. Różnicę tę stanowczo podkreśla Roy Bhaskar w głównej tezie swojej książki A Realist Theory of Science¹. Analiza Bhaskara wykazuje, że prawa naukowe i teorie nie wyrażają relacji pomiędzy zbiorami zdarzeń, jak tego chcą empiryści. Prawa naukowe nie mogą wyrażać stałych związków pomiędzy zdarzeniami, za pomocą formuł typu: „zdarzeniom typu A zawsze towarzyszą zdarzenia typu B”. Argument Bha-

13*

1

Roy Bhaskar, A Realist Theory of Science, Harvester, Brighton, Sussex, 1978.